نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری برنامه‏ریزی درسی دانشگاه علامه طباطبائی

2 - عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی

3 عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبائی

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی وضعیت تربیت سیاسی در برنامه درسی فعلی یا رسمی دوره ابتدایی انجام شد. پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است که برای انجام آن از تحلیل محتوای کیفی و سندکاوی استفاده شده است. بدین منظور راهنمای برنامه درسی تعلیمات اجتماعی، فارسی و تعلیم و تربیت‏اسلامی (هدیه‌های آسمان) مورد بررسی قرار گرفته و کتاب‏های مربوطه به صورت عمدتاً کیفی تحلیل و نقادی شده است. نتایج به دست آمده از این پژوهش نشان می‏دهد که وضعیت تربیت سیاسی در برنامه درسی دوره ابتدایی چندان مطلوب نیست. اهداف مربوطه بیشتر ناظر بر بعد شناختی و عاطفی است و بعد رفتاری یا مهارتی مورد غفلت واقع شده است. محتوای برنامه‌ درسی نیز نتوانسته است فرصت مناسبی برای تربیت سیاسی کودکان مبتنی بر اندیشه مردم سالاری دینی فراهم آورد و نیاز به بازنگری اساسی و جدی دارد. گرچه روش‏های آموزش و ارزشیابی پیشنهادی به نظر یادگیرنده محور و فعال هستند، لیکن با توجه به کاستی و ضعف محتوای‏آموزشی نمی‌تواند چندان مؤثر باشد. از سوی دیگر به نظر می‏رسد بین برنامه‏درسی تعلیمات‏اجتماعی، فارسی و هدیه‏های‏آسمانی از منظر تربیت‏سیاسی‏هماهنگی وجود ندارد.

کلیدواژه‌ها

آقازاده، احمد. (1385). اصول و قواعد حاکم بر فرایند تربیت شهروندی و بررسی سیر تحولات و ویژگی‏های این گونه آموزش‏ها در کشور ژاپن. فصلنامۀ نوآوری‏های آموزشی، سال پنجم، شمارۀ 17، صص 66- 45.
احسانی، محمد. (1379). تربیت سیاسی کارگزاران در سیره و کلام امام علی(ع). مجموعه مقالات همایش تربیت در سیره و کلام امام علی (ع). تهران: مرکز مطالعات تربیت اسلامی و با همکاری پژوهشکده حوزه و دانشگاه؛ موسسه آموزشی- پژوهشی امام خمینی؛ پژوهشکده تعلیم و تربیت و دانشکده علوم تربیتی و روان‏شناسی دانشگاه تهران.
افهمی، بنفشه. (1385). بررسی مضامین و آموزه‏های سیاسی درکتاب‏های درسی دوره ابتدایی. فصلنامه پژوهش‏های تربیت اسلامی. سال دوم، شماره 2، صص 28- 7.
بازرگان، عباس. (1387). مقدمه‏ای بر روش‏های تحقیق‏کیفی و آمیخته: رویکردهای متداول در علوم رفتاری. تهران: دیدار.
بست، جان. (1380). رو‏ش‏های تحقیق در علوم‏تربیتی و رفتاری. ترجمه حسن‏پاشاشریفی و نرگس طالقانی. تهران: رشد.
دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی. (1385). راهنمای برنامه درسی تعلیم و تربیت اسلامی دوره ابتدایی. تهران، وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی.
دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی. (1385). راهنمای برنامه درسی فارسی دوره ابتدایی. تهران، وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی.
دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی. (1385). راهنمای برنامه درسی مطالعات اجتماعی برای دوره آموزش عمومی (ابتدایی- راهنمایی). تهران، وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتب درسی.
دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتابهای درسی. (1381). کتابهای تعلیمات اجتماعی پایه سوم تا پنجم ابتدایی. تهران: وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتاب‏های درسی.
دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتابهای درسی. (1387). کتابهای تعلیمات اجتماعی، هدیه‌های آسمان، و فارسی دوره ابتدایی. تهران: وزارت آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی، دفتر برنامه ریزی و تألیف کتاب‏های درسی.
سبحانی نژاد، مهدی.(1379). مسئولیت‌پذیری اجتماعی در برنامه‌ریزی درسی کنونی دوره ابتدایی ایران و طراحی برای آینده. رساله دکتری. دانشگاه تربیت مدرس: دانشکده علوم انسانی.
شارع پور، محمود. (1383). جامعه شناسی آموزش و پرورش. تهران: سازمان مطالعه وتدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
شهرام نیا، امیرمسعود و ضیایی، آزاده. (1385). آموزش سیاسی از طریق کتب درسی و تأثیر آن در امنیت انسانی. مجموعه مقاله‏های همایش بین المللی امنیت انسانی در غرب آسیا. بیرجند: دانشگاه بیرجند.
علاقه بند، علی. (1386). جامعه شناسی آموزش و پرورش. تهران: روان.
فلیک، اوه. (1387). درآمدی بر تحقیق کیفی. ترجمه هادی جلیلی. تهران: نی.
قبادی، خسرو. (1383). نقش آموزش و پرورش در تحقق مردم سالاری دینی از منظر کتاب‏های درسی. مجموعه مقالات همایش ملی مهندسی اصلاحات در آموزش وپرورش. جلد دوم. تهران: وزارت آموزش وپرورش، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
کاظمی، محمود. (1387). بررسی مبانی، اصول و اهداف تربیت مدنی و کیفیت انعکاس آن در نظام آموزش و پرورش ایران. رساله دکتری رشته فلسفه تعلیم و تربیت. دانشگاه شهیدچمران، دانشکده علوم تربیتی و روان‏شناسی.
مجلل چوبقلو، محمدعلی. (1382). بررسی دیدگاه‏های معلمان در فرایند پرورش سیاسی- عقیدتی دانش‏آموزان مدارس ابتدایی شهرستان قم در سال تحصیلی 82- 1381. پایان نامه کارشناسی ارشد رشته برنامه‏ریزی آموزشی. دانشگاه علامه طباطبائی، دانشکده روان‏شناسی و علوم تربیتی.
محمدی، بیوک. (1387). درآمدی بر روش تحقیق کیفی. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
مرزوقی، رحمت الله. (1383). نقش آموزش و پرورش در تحقق جامعه مدنی مبتنی بر نظام مردم سالاری دینی. مجموعه مقالات همایش ملی مهندسی اصلاحات در آموزش و پرورش. جلد دوم. تهران: وزارت آموزش و پرورش، پژوهشکده تعلیم و تربیت.
مرزوقی، رحمت الله. (1384). تربیت مدنی از دیدگاه اسلام: رویکردی به پرورش سیاسی. فصلنامه تربیت اسلامی. سال اول، شماره 1، صص 107ـ 93.
معروفی، یحیی و یوسف زاده، محمدرضا. (1388). تحلیل محتوا در علوم انسانی: راهنمای عملی تحلیل کتاب‏های درسی. همدان: سپهر دانش.
ملکی، حسن. (1379). تعلیم و تربیت کودک و نوجوان از دیدگاه امام خمینی(ره). تهران: مدرسه.
ملکی، حسن. (1386). مقدمات برنامه‌ریزی درسی. تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها.
نادرپور، بابک. (1382). تاثیر خانواده و مدرسه در تربیت سیاسی و اجتماعی نوجوانان و جوانان. در: جمعی از صاحب نظران. خانواده و تعلیم و تربیت. تهران: انجمن اولیاء و مربیان، صص 204- 177.
منابع انگلیسی
Ahmad, I. (2004). Islam, Democracy and Citizenship Education: An Examination of the Social Studies Curriculum in Pakistan. Current Issues in Comparative Education, Vol. 7(1). pp39-49.
Chelmis, S. & Matsagouras, E. (2002). Citizenship education in the new inter-disciplinary national curriculum of Greece, In Ross, A. (ed). Future citizens in Europe. London: CiCe, pp63-72.
Chelmis, S. K. (1999). Citizenship Values and Political Education in Greek Primary School: An Historical Perspective, In Ross, A. (ed). Young Citizens in Europe. London: CiCe, pp65-71.
Cheung, Ch. & Leung, M. (1998). From Civic Education to General Studies: The Implementation of  Political Education into the Primary Curriculum. Compare; Vol 28, No1. Pp47-56.
Eurydice. E. (2005). Citizenship Education at School in Europe. Brussels: Eurydice, The information network on education in Europe. Available at: http://www.eurydice.org.
Howard, C. & Patten, S. (2006). Valuing Civics: Political Commitment and the New Citizenship Education in Australia. Canadian Journal of Education, 29(2) 454‐475.
Kerr,  David and Cleaver, Elizabeth. (2004). Citizenship Education Longitudinal Study: Literature Review - Citizenship Education One Year On – What Does it Mean?: Emerging Definitions and Approaches in the First Year of National Curriculum Citizenship in England. Research Report No 532. UK: National Foundation for Educational Research
Kerr, D. (2003). Citizenship Education in the Curriculum: An International Review. The School Field. Volume X, Number 3/4. pp 5-32.
Mizuyama, M. (2008). Citizenship Education in Japan. Available at: <http://www.york.ac.uk/depts/educ/ research/PLE_in_Japan_report.doc>
Smith, A., Fountain, S. & McLean, H. (2002). Civic Education in Primary and Secondary Schools in the Republic of Serbia. Belgrade: UNESCO
Smith, A. (2003). Citizenship Education in Northern Ireland: beyond national identity?. Cambridge Journal of Education, Vol. 33, No. 1, pp 15-31.