نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
دانشیار گروه زبانشناسی و آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان دانشگاه علامه طباطبائی- تهران: ایران
چکیده
بررسی سیر تکوین برنامههای درسی و روشهای آموزش زبان دوم/خارجی نشان می‌دهد آموزش دستور همواره یکی از مباحث جدّی و چالشبرانگیز برای برنامهریزان و مدرسان زبان بوده است. در برخی از برنامههای درسی، دستور محور آموزش بوده و محتوای اصلی تلقی شده است؛ درحالی‌که در برخی دیگر، دستور به‌کلی کنار نهاده شده و معنا، محور برنامههای آموزش زبان بوده است. مطالعه پیشین برنامهها و شیوههای آموزش زبان دوم/خارجی حاکی از شکلگیری سه رویکرد درباره آموزش دستور است. رویکرد اول، که عمدتاً در برنامة درسی دستوری یا ساختگرا تجلی‌یافته است، دستور را محتوای اصلی برنامة درسی دانسته و آن را چهارچوب و قالب سازماندهندة برنامة زبانآموزی در نظر می‌گیرد. این رویکرد بر تمرکز آشکار بر دستور و آموزش مستقیم آن تأکید داشته و اوج رواج آن دورة ساختگرایی، یعنی اواسط قرن بیستم تا دهة هفتاد این قرن، بوده است. رویکرد دوم، که نقطة مقابل رویکرد تمرکز بر دستور است، بر معنا و نقشهای زبانی تأکید دارد. در این رویکرد، آموزش دستور به کلی کنار نهاده شده و تبادل معنا محور اصلی برنامة زبانآموزی است. این رویکرد نیز در اواخر دهة هفتاد قرن بیستم مطرح و در دو دهة پایانی این قرن به اوج اعتبار خود رسید. رویکرد سوم، با اتخاذ موضعی بینابین بر آموزش دستور در کنار معنا و در رابطة فرایندی تأکید دارد. این رویکرد نیز در اواخر قرن گذشته مطرح شد و عمدتاَ در الگوی آموزشی تکلیف محور مطرح گردیده است. شواهد مختلف حاکی از آن است که اتخاذ رویکردهای مختلف دربارة آموزش دستور ناشی از تعاریف متفاوتی است که برای این بخش از زبان ارائه‌شده است. این تعاریف شامل دستور ذهنی، دستور زبان‌شناختی، دستور توصیفی، دستور معیار، دستورِ معلم و دستور آموزشی است. سؤال اصلی پژوهش حاضر این است که با توجه به اهداف بنیادی آموزش زبان فارسی به غیرایرانیان، کدام دستور را باید آموزش داد و کدام‌یک از سه رویکردِ فوق برای دستیابی به این هدف مناسبتر است. برای این منظور، ابتدا سیر تکوین دیدگاههای آموزش زبان بررسی خواهد شد. سپس، بازتاب این دیدگاهها در برنامههای درسیِ آموزش زبان مورد بحث قرار خواهد گرفت. در ادامه، دستور آموزشی و ویژگیهای آن بحث خواهد شد. در بخش پایانی نیز تلاش خواهد شد تا متناسب با اهداف بنیادی آموزش زبان فارسی، الگویی برای تدوین محتوای دستوری و آموزش دستور زبان فارسی پیشنهاد گردد.
کلیدواژه‌ها
)