نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه روان‌شناسی، دانشگاه خلیج فارس،‌ بوشهر، ایران.

2 کارشناسی ارشد مشاوره، گروه روان‌شناسی، دانشگاه کردستان، ایران.

3 کارشناسی ارشد روان‌شناسی تربیتی، گروه روان‌شناسی، دانشگاه خلیج فارس، بوشهر، ایران.

4 کارشناسی ارشد مدیریت آموزشی، بوشهر، ایران.

چکیده

پژوهش حاضر با هدف تعیین تأثیر آموزش ذهن‌آگاهی بر برنامه‌ریزی و انعطاف‌پذیری شناختی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری صورت گرفت. این پژوهش، آزمایشی از نوع پیش‌آزمون -پس‌آزمون و پیگیری با گروه گواه بود.جامعه آماری شامل دانش‌آموزان پسر با اختلال یادگیری پایه سوم، چهارم و پنجم ابتدایی ارجاع داده‌شده از سوی مدارس به مرکز اختلال یادگیری آموزش و پرورش بوشهر بود که از بین آن‌ها به ‌روش نمونه‌گیری در دسترس، 52 نفر که ویژگی‌های لازم از نظر ملاک‌های ورود را داشتند فهرست و سپس ۴۰ دانش‌آموز پس از تشخیص اختلال یادگیری، انتخاب و به‌شکل تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه در هر گروه ۲۰ نفر گمارش شدند. برای جمع آوری داده ها از آزمون برج لندن و آزمون ویسکانسین استفاده شد. تمرین‌های آموزش ذهن‌آگاهی در 8 جلسه 60 دقیقه‌ای یک‌بار در هفته به آزمودنی‌های گروه آزمایش ارایه شد و گروه کنترل هیچ‌گونه آموزش درمانی دریافت نکرد؛ سپس بعد از 2 ماه پس از یک دوره 10 روزه از آن‌ها آزمون پیگیری به عمل آمد. برای تجزیه و تحلیل آماری داده‌ها از روش تحلیل واریانس با اندازه‌گیری مکرر استفاده شد. نتایج نشان داد آموزش ذهن‌آگاهی بر برنامه‌ریزی و انعطاف‌پذیری‌شناختی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری اثر داشته و این تاثیر در مرحله پیگیری دو ماهه پایدار ماند(001/0p<). در مجموع می‌توان بیان کرد که از آموزش ذهن‌آگاهی می‌توان به عنوان مداخله‌ کاربردی و موثر بخصوص برای بهبود برنامه‌ریزی و انعطاف‌پذیری‌شناختی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری استفاده گردد.

کلیدواژه‌ها

مدی، طاهر؛ خیراتی، حمیده؛ غباری بناب، باقر. (1398). اثربخشی آموزش مبتنی بر ذهن­آگاهی بر تنظیم شناختی هیجان و انعطاف‌پذیری شناختی مادران کودکان با ناتوانی یادگیری. نشریه توانمندسازی کودکان استثنایی، 3(32)، 84-71.
پورمحمدی، سمیه؛ باقری، فریبرز. (1394). اثربخشی آموزش ذهن آگاهی بر پردازش شناختی خودکار.  فصلنامه علمی مطالعات روان‌شناختی، 11(3)، 159- 141.
سگال، زیندل؛ ویلیامز، مارک؛ تیزدل، جان. (2005). راهنمای درمان شناختی مبتنی بر حضور ذهن، ترجمه پروانه محمدخانی، عذرا جهانی تابش و شیما تمنایی­فر. تهران: فرا دید.
شاهقلیان، مهناز؛ آزادفلاح، پرویز؛ فتحی­آشتیانی، علی؛ خدادادی، مجتبی. (1390) طراحی نسخه نرم‌افزاری آزمون دسته‌بندی کارت­های ویسکانسین (WCST): مبانی نظری، نحوه ساخت و ویژگی‌های روان‌سنجی. مطالعات روان‌شناسی بالینی، 1(4)، ۱۳۳-۱۱۱.
شیخ الاسلامی، علی. (1395). اثربخشی آموزش راهبردهای یادگیری شناختی و فراشناختی بر اهمال‏کاری تحصیلی دانش‏آموزان با پیشرفت تحصیلی پایین. روان‌شناسی مدرسه، 6(3)، 84-65.
ظهرابــی، شیما؛ شعیری، محمدرضا؛ حیدری نسب، لیلا. (1394). تأثیر برنامه گروه‌درمانی مبتنی بر پذیرش و ذهن آگاهی (MAGT) بر کاهش ترس از ارزیابی منفی افراد مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی. مجله علوم پزشکی رازی، 22(140)، 11-1.
عطادخت، اکبر؛ مجدی، نورالدین؛ حضرتی ساقصلو، شیوا. (1395). رابطه­ انعطاف­پذیری شناختی و توانایی برنامه­ریزی و سازمان‌دهی در دانش­آموزان دارای اختلال یادگیری خاص. دومین همایش ملی روان‌شناسی مدرسه. دانشگاه محقق اردبیلی.
علیزاده، اصغر؛ حاجی­یوسفی، الناز؛ فرورشی، محمود؛ ذوقی، مسعود. (1394). پیش‌بینی نشانه‌های افسردگی بر اساس انعطاف‌پذیری شناختی نشخوار فکری و ذهن آگاهی در دانشجویان. مجله روان‌شناسی و روان‌پزشکی شناخت، 2(1)، 29-15.
قمری­گیوی، حسین؛ مقصود، نادر؛ دهقانی، فرشته. (۱۳۹۳). بررسی اثربخشی توان‌بخشی شناختی در بازسازی کارکردهای اجرایی بیماران وسواسی جبری. فصلنامه مطالعات روان‌شناسی بالینی،16(4)، 127-101.
نجاتی، وحید. (1389). بررسی ارتباط بین ذهن آگاهی و عملکردهای اجرایی در جانبازان نابینا. مجله علمی پژوهشی طب جانباز، 3(9)، 48-45.
نجاتی، وحید؛ ذبیح زاده؛ عباس؛ نیک فرجام، محمدرضا. (1391). رابطه بین ذهن آگاهی و کارکردهای توجهی پایدار و انتخابی. مجله پژوهش‌های علوم شناختی و رفتاری، 2(3)، 42-32.
نصری، مریم؛ احدی، حسن؛ درتاج، فریبرز. (1397). اثربخشی درمان فراتشخیصی بر نشخوار فکری و اجتناب شناختی در بیماران دیابتی. فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، 14(2)، 56-41.
یزدان بخش، کامران؛ بهرامی؛ زهرا. (1390). بررسی راهکارهای حل مسئله در دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری. اولین همایش ملی یافته‌های علوم شناختی در تعلیم و تربیت. دانشگاه فردوسی مشهد.
Affrunti, N. W. Gramszlo, C. & Woodruff-Borden, J. (2016). Executive function moderates the association between fearful temperament and dimensions of perfectionism. Personality and Individual Differences, 89(4), 117-122.
Asato, M. R. Sweeney, J. A. & Luna, B. (2006). Cognitive processes in the development of TOL performance. Neuropsychological, 44(12), 2259-2269.
Barnhofer, T. (2019). Mindfulness training in the treatment of persistent depression: Can it help to reverse maladaptive plasticity? Current Opinion in Psychology, 28(2), 262-267.‏
Bohlmeijer, E. Prenger, R. Taal, E. & Cuijpers, P. (2010). The effects of mindfulness-based stress reduction therapy on mental health of adults with a chronic medical disease: a meta-analysis. Journal of psychosomatic research68(6), 539-544.‏
Brown, K. W. Ryan, R. A. & Creswell, J. D. (2007). Mindfulness: Theoretical foundations and evidence for its salutary effects. Psychological Inquiry, 18(3), 211-237.
Chiang, H. L. & Gau, S. S. (2014). Impact of executive functions on school and peer functions in youths with ADHD. Research in Developmental Disabilities, 35(5), 963-972.
Chiesa, A. Calatti, R. & Serretti, A. (2011). Does mindfulness training improve cognitive abilities? A systematic review of neuropsychological findings. Clinical Psychology Review, 31(4), 449–464.
Davis, J. M. & Broitman, J. (2017). A brief overview of nonverbal learning disorders. The Educational Therapist, 27(3), 5–10.
Denckla, M. B. (2007). Binding together the definitions of attentiondeficit/hyperactivity disorder and learning disabilities. In: Meltzer L, editor. Executive function in education: From theory to practice. New York: Guilford Press.
Frewen, P. A. Evans, E. M. Maraj, N. Dozois, D. J. & Partridge, K. (2008). Letting go: Mindfulness and negative automatic thinking. Cognitive Therapy and Research, 32 (6), 758-774.
Goldin, P. R. & Gross, J. J. (2010). Effects of mindfulness-based stress reduction (MBSR) on emotion regulation in social anxiety disorder. Emotion10(1), 83-91.
Gollwitzer, P. M. (1996). The volitional benefits of planning. In P. M. Gollwitzer & J. A. Bargh (Eds.), the Psychology of Action: Linking Cognition and Motivation to Behavior. New York: Guilford Press.
Hallahan, D. P. Pullen, P. C. Kauffman, J. M. & Badar, J. (2020). Exceptional learners. In Oxford Research Encyclopedia of Education, 12(1), 258-263.
Heiman, T. & Berger, O. (2008). Parents of children with asperger syndrome or with learning disabilities: Family enviroment and social support. Research in Development Disabilities, 29(3), 289-300.
Hill, E. L. (2004). Evaluating the theory of executive dysfunction in autism. Developmental review24(2), 189-233.
Holzel, B. K. Lazar, S. W. Gard, T. Schuman-Olivier, Z. Vago, D. R. & Ott, U. (2011). How does mindfulness meditation work? Proposing mechanisms of action from a conceptual and neural perspective. Perspectives on Psychological Science, 6(6), 537-559.
Kabat-Zinn, J. Massion, A. O. Kristeller, J. Peterson, L. G. Fletcher, K. E. Pbert L, & et al. (1992). Effectiveness of a meditationbased stress reduction program in the treatment of anxiety disorders. American Journal of Psychiatry, 149(7), 936-943.
Kwon, C. Y. Chung, S. Y. & Kim, J. W. (2020). Mindfulness meditation program for the elderly in Korea: A preliminary review for planning the program. Integrative medicine research, 10(2021), 1-9.‏
Lee, J. K. & Orsillo, S. M. (2014). Investigating cognitive flexibility as a potential mechanism of mindfulness in generalized anxiety disorder. Journal of Behavior Therapy and Experimental Psychiatry, 45(1), 208-216.
Lezak, M. D. (1994). Domains of Behavior from a Neuropsycho. Integrative views of motivation, cognition, and emotion41(3), 23-29.‏
Lezak, M. D. Howieson, D. B. & Loring, D. W. (Eds.). (2004). Neuropsychological Assessment (4th ed.). New York: Oxford University Press.
McCloskey, G. Perkins, L. & Divner, B. (2009). Assessment and intervention for executive function difficulties. New York: Routledge Press.
Nezlek, J. B. Holas, P. Rusanowska, M. & Lrejtz, I. (2016). Being present in the moment: event-level relationships between mindfulness and stress, positivity and importance personality and individual differences. Journal of Contextual Behavioral Science, 93(2), 1-5.
Noranijoorjadeh, R. Mashhadi, A. Tabibi, Z. & KHirkhah, F. (2016). Effectiveness of executive functions training based on daily life on executive functioning in children with attention deficit / hyperactivity disorder. Advances in Cognitive Sceince, 18(1), 68-70.
Popa, D. Mîndrescu, V. Iconomescu, T. M. & Talaghir, L. G. (2020). Mindfulness and Self-Regulation Strategies Predict Performance of Romanian Handball Players. Sustainability12(9), 1-13
Purdon, S. E. & Waldie, B. (2001). A short form of the Wisconsin card sorting test. Journal of Psychiatry and Neuroscience, 26, 253-256.
Rathke, E. M. & Fischer, J. (2020). Differential ageing trajectories in motivation, inhibitory control and cognitive flexibility in Barbary macaques (Macaca Sylvanus). Philosophical Transactions of the Royal Society, 375(1811), 1-8,
Sadock, B. & Sadock, V. (2007). Synopsis of psychiatry: Behavioral sciences/clinical psychiatry (10th Ed). New York: Lippincott Williams & Wilkins.
Scholnick, E. K. & Friedman, S. L. (1993). Planning in context: Developmental and situational considerations. International Journal of Behavioral Development, 16(2), 145-167.
Silver, C. Ruff, R. Iverson, G. Barthh, J. Broshek, D. Bush, S. & et al. (2008). Learning disabilities: The need for neuropsychological evaluation. Archives of Clinical Neuro-Psychology, 23(2), 217-219.
Spreen, O. & Strauss, E. (1998). A compendium of neuropsychological tests: Administration, norms, and commentary: Oxford University Press.‏
Van den Hurk, P. A. M. Giommi. F. Gielen S. C. Speckens, A. E. M. & Barendregt, H. P. (2009). Greater efficiency in attentional processing related to mindfulness meditation. Quarterly Journal of Experimental Psychology, 63(6), 1168-1180.
Vinayak, S. & Sekhon, P. (2012). Parenting of children with learning disabilities and their siblings. Journal of the Indian academy of applied psychology, 38 (1), 84-92.
Zeleznikow-Johnston, A. Burrows, E. L. Renoir, T. & Hannan, A. J. (2017). Environmental enrichment enhances cognitive flexibility in C57BL/6 mice on a touchscreen reversal learning task. Neuropharmacology, 117, 219-226.