نویسندگان
1 هیات علمی گروه روان شناسی دانشگاه یاسوج
2 دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه یاسوج
3 استادیار روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه یاسوج
چکیده
تأکید بر ارزشهای اخلاقی به‌ویژه حمایت از رفتارهای اخلاقی در سالهای اخیر افزایش چشمگیری یافته است. هدف این پژوهش، بررسی اثر واسطهای استدلال اخلاقی در رابطهی خودپنداره و فراشناخت اخلاقی (متغیرهای پیشبین) و رفتار اخلاقی (متغیر ملاک) دانش‌آموزان دختر دبیرستان‌های شهر شیراز بود. برای این منظور ۳۰۰ دانش‌آموز با استفاده از روش نمونه‌گیری خوشه‌ای چندمرحله‌ای تصادفی انتخاب شدند و پرسشنامه‌ی فرااخلاق سوانسون و هیل (۱۹۹۳)، سیاهه رفتار اخلاقی سوانسون و هیل (۱۹۹۳)، آزمون رشد استدلال اخلاقی معنوی پور (۱۳۹۰) و آزمون خودپنداره راجرز (-۱۹۷۵) را تکمیل نمودند. داده‌ها با استفاده از رگرسیون چندگانه به شیوه هم‌زمان و بر اساس روش بارون و کنی (۱۹۸۶) تجزیه‌وتحلیل شدند. یافته‌ها نشان داد خودپنداره (۴۲/۰-=β، 01/0P< ) و فراشناخت اخلاقی (18/0=β، 01/0P< ) بر استدلال اخلاقی اثر مستقیم دارند. همچنین خودپنداره و فراشناخت اخلاقی از طریق واسطه‌گری استدلال اخلاقی بر رفتار اخلاقی اثر غیرمستقیم دارند. استدلال اخلاقی به‌صورت مثبت رفتار اخلاقی را پیش‌بینی می‌کند؛ بنابراین میتوان نتیجه گرفت که استدلال اخلاقی در رابطه بین خودپنداره و فراشناخت اخلاقی با رفتار اخلاقی نقش واسطهای دارد.
کلیدواژه‌ها
آقاجانی، سیف اله؛ نریمانی، محمد و آسیایی، مریم. (1376). مقایسه هوش هیجانی و خودپنداره دانش آموزان تیز هوش و عادی. پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 86(3)، 3،317-323.
ابراهیمی قوام، صغری. (1386). رفتار اخلاقی کودکان چگونه شکل می‌گیرد؟ (مروری بر عوامل مؤثر بر استدلال و رفتار اخلاقی). فصلنامه رشد مشاور مدرسه، 9، 57-54.
تیموری آسفیچی، محمد مهدی. (1392). مقایسه قضاوت اخلاقی در دانش آموزان با و بدون ناتوانی ذهنی. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
جنیدی، سیما. (1378). بررسی رابطه قضاوت اخلاقی و رفتار اخلاقی در دختران نوجوان عادی و دختران بزهکار 17-14 ساله شهر تهران. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
جعفری، اصغر؛ رحمانی، هانیه و امیری مجد، مجتبی. (1395). پیش‌بینی قضاوت اخلاقی در دانش آموزان دختر مدارس ابتدایی عادی و تیزهوش بر اساس ارزشهای شخصی- خانوادگی و خودپنداره، پژوهشهای علوم شناختی و رفتاری، سال ششم، شماره دوم، پیاپی (11)، 80-65.
شعبانی، زهرا. (1391). فراتحلیل تحول اخلاقی در تحقیقات انجام شده طی سالهای 1388-1365. پژوهش و نگارش کتب دانشگاهی، شماره 27، 81-42.
حیدری، الهام. (1390). بررسی رابطه استدلال اخلاقی و سبک تصمیم‌گیری مدیران دانشگاه شیراز. پایان نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه شیراز.
دازه، نوشین و گرکز، منصور. (1394). رابطه بین استدلال اخلاقی، طرز تفکر، نیت و تمایل اخلاقی حسابداران رسمی. فصلنامه اخلاق در علوم و فناوری، 10(1)،115-122.
عاشوری، جمال. (1394). ارتباط استدلال اخلاقی، رفتار اخلاقی و سلامتی پرستاران با فراشناخت اخلاقی آنان، فصلنامه اخلاق پژشکی، سال نهم، شماره سی و چهارم، 76-55.
طالب‌زاده ثانی، هادی و کدیور، پروین. (1387). بررسی رابطه دانش فراشناخت اخلاقی (فرااخلاق) با استدلال و رفتار اخلاقی. فصلنامه تعلیم و تربیت، 93،32-70.
کاظمی، احسان. (1382) بررسی رابطه خودپنداره و سازگاری اجتماعی اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی شهر اصفهان، پایان نامه کارشناسی ارشد روانشناسی عمومی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد خوراسگان.
کریم زاده، صادق. (1387). بررسی مقایسه‌ای رابطه شاخصه‌های تربیت اخلاقی (داوری اخلاقی و رفتار اخلاقی) با مؤلفه‌های ادراک خود در نوجوانان عادی و ارای مشکل رفتاری. فصلنامه تربیت اسلامی، 6، 160-123.
کریمی، یوسف. (1377). روان‌شناختی اجتماعی. تهران: دوران.
گل پرور، محسن و نادی، محمدعلی. (1389). رابطه حمایت مدیریت از رفتارهای اخلاقی با رضایت شغلی معلمان. مجله روانشناسی، 154(2)، 142-160.
لطف‌آبادی، حسین. (1380). رشد اخلاقی، ارزشی و دینی در نوجوانی و جوانی. تهران: انتشارات نسل سوم.
لطف‌آبادی، حسین. (1384). نظریه‌پردازی برای پژوهش در رشد اخلاقی دانش آموزان ایران. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی،4(11)، 76-104.
محمدی، جواد و عزیزی، امیر. (1394). اثربخشی آموزش اصول اخلاق پرستاری بر استدلال اخلاقی پرستاران، نشریه پرستاری ایران، دوره 28، شماره 96، 57-50.
موسوی، علی. (1378). بررسی روایی و اعتبار خودپنداره راجرز. مجله روانشناسی، سال هشتم، شماره 7.
معنوی پور، داوود. (1391). ساخت مقیاس سنجش رشد اخلاقی برای دانش آموزان. فصلنامه اندیشه‌های تازه در علوم تربیتی، 4(7)،90-96.
نوروزی، رضاعلی و عاطفت دوست، حسین. (1390). بررسی تطبیقی دیدگاه خواجه‌نصیرالدین طوسی و کلبرگ. معرفت اخلاقی، 6، 53-68.
نیکدل، فریبرز؛ کدیور، پروین؛ ولی اله، فرزاد؛ عربزاده، مهدی و کاووسیان، جواد. (1391). رابطه خودپنداره تحصیلی، هیجانهای تحصیلی مثبت و منفی با یادگیری خودگردان. فصلنامه روانشناسی کاربردی، سال 6، شماره 1، 119-103.
Brownfield, D., & Thompson, K. (2005). Self-Concept and Delinquency: The Effects of Reflected Appraisals by Parent and Peers. Western Criminology Review, 6(1).
Cheng, C. (2014). The predictive effects of self-esteem, moral self, and moral reasoning on delinquent behaviors of Hong Kong young people. International Journal of Criminology and Sociology, 3, 133-145.
Damon, W., & Hart, D. (1992). Social understanding, self-understanding, and morality. In M. Bornstein & M. E. Lamb (Ed.s) Developmental psychology: An advanced textbook (3rd ed., pp. 421-464). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
Daniels, D. M. (2009). Ethical leadership and moral reasoning: An empirical investigation. Nova Southeastern University.
Ghavam, E. (2011). Metacognition education and moral reasoning: a case report of high school girls in Iran. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 29, 1816-1823.
Götz, T., Cronjäger, H., Frenzel, A. C., Lüdtke, O., & Hall, N. C. (2010). Academic self-concept and emotion relations: Domain specificity and age effects. Contemporary Educational Psychology, 35(1), 44-58.
Graham, J. W. (1995). Leadership, moral development, and citizenship behavior. Business ethics quarterly, 43-54.
Graves, S. M., & Austin, S. F. (2008). Student cheating habits: A predictor of workplace deviance. Journal of Diversity Management, 3(1), 15-22.
Hannah, S. T., Avolio, B. J., & May, D. R. (2011). Moral maturation and moral conation: A capacity approach to explaining moral thought and action. Academy of Management Review, 36(4), 663-685.
Hart, D., & Fegley, S. (1995). Prosocial behavior and caring in adolescence: Relations to self‐understanding and social judgment. Child development, 66(5), 1346-1359.
Hawley, P. H., & Geldhof, G. J. (2012). Preschoolers’ social dominance, moral cognition, and moral behavior: An evolutionary perspective. Journal of experimental child psychology, 112(1), 18-35.
Holden, T. G., & Yore, L. D. (1996). Relationships among Prior Conceptual Knowledge, Metacognitive Awareness, Metacognitive Self-Management, Cognitive Style, Perception-Judgment Style, Attitude toward School Science, Self-Regulation, and Science Achievement in Grades 6-7 Students.
Kannan, K. V. C. (2006). Moral and spiritual intelligence in young gifted and talented students in New Zealand: A teacher perspective. In National Gifted & Talented Conference, Wellington, New Zealand.
Maqsud, M., & Rouhani, S. (1990). Self-concept and moral reasoning among Batswana adolescents. The Journal of social psychology, 130(6), 829-830.
Mazar, N., Amir, O., & Ariely, D. (2008). The dishonesty of honest people: A theory of self-concept maintenance. Journal of marketing research, 45(6), 633-644.
McMahon, J. M., & Good, D. J. (2016). The moral metacognition scale: Development and validation. Ethics & Behavior, 26(5), 357-394.
Narvaez, D., & Vaydich, J. L. (2008). Moral development and behaviour under the spotlight of the neurobiological sciences. Journal of Moral Education, 37(3), 289-312.
Rai, T. S., & Holyoak, K. J. (2013). Exposure to moral relativism compromises moral behavior. Journal of Experimental Social Psychology, 49(6), 995-1001.
Rest, J. R. (1986). Moral development: Advances in research and theory.
Rest, J. R. (Ed.). (1994). Moral development in the professions: Psychology and applied ethics. Psychology Press.
Rinn, A. N., & Cunningham, L. G. (2008). Using self-concept instruments with high-ability college students: Reliability and validity evidence. Gifted child quarterly, 52(3), 232-242.
Ryan, J. J. (2001). Moral reasoning as a determinant of organizational citizenship behaviors: A study in the public accounting profession. Journal of business Ethics, 33(3), 233-244.
Shin, H., & Yu, K. (2012). Connectedness of Korean adolescents: Profiles and influencing factors. Asia Pacific Education Review, 13(4), 593-605.
Snarey, J. (1987). A question of morality. Psychology Today, 21(6), 6-8.
Street, M. D., Douglas, S. C., Geiger, S. W., & Martinko, M. J. (2001). The impact of cognitive expenditure on the ethical decision-making process: The cognitive elaboration model. Organizational Behavior and Human Decision Processes, 86(2), 256-277.
Strobel, A., Grass, J., Pohling, R., & Strobel, A. (2017). Need for Cognition as a moral capacity. Personality and Individual Differences, 117, 42-51.
Swanson, H. L., & Hill, G. (1993). Metacognitive aspects of moral reasoning and behavior. Adolescence, 28(111), 711.
Torregrosa, M. S., Ingles, C. J., & Garcia-Fernandez, J. M. (2011). Aggressive behavior as a predictor of self-concept: A study with a sample of Spanish compulsory secondary education students. Psychosocial Intervention, 20(2), 201-212.
Valdesolo, P., & DeSteno, D. (2007). Moral hypocrisy. Psychological Science, 18(8), 689-690.
Vazire, S. (2010). Who knows what about a person? The self–other knowledge asymmetry (SOKA) model. Journal of personality and social psychology, 98(2), 281.
Viswesvaran, C., Deshpande, S. P., & Joseph, J. (1998). Job satisfaction as a function of top management support for ethical behavior: A study of Indian managers. Journal of Business Ethics, 17(4), 365-371.
Wang, X., Lei, L., Liu, D., & Hu, H. (2016). Moderating effects of moral reasoning and gender on the relation between moral disengagement and cyberbullying in adolescents. Personality and Individual Differences, 98, 244-249.
Wilson, V. B. (2010). Examining moral reasoning and ethical decision making among Mississippi's community college administrators. Mississippi State University.
Young, L., Chakroff, A., & Tom, J. (2012). Doing good leads to more good: The reinforcing power of a moral self-concept. Review of Philosophy and Psychology, 3(3), 325-334.
)