نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 دانشیار روانشناسی تربیتی دانشگاه شهید مدنی آذربایجان
2 کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی دانشگاه آزاد، آموزگار اداره آموزش و پرورش شهرستان خوی
چکیده
نقشه مفهومی یکی از راهبردهای یاددهی- یادگیری است که می‌تواند یادگیری معنادار را در دانش آموزان تسهیل کند و روابط بین مطالب درسی را به‌صورت سلسله مراتبی نمایش دهد. مقاله حاضر بر اساس یافتههای پژوهشی تدوین شده است که در آن میزان اثربخشی استفاده از نقشه مفهومی در یادداری و درک و کاربست مفاهیم علوم تجربی ارزیابی شد. برای این منظور از یک طرح نیمه آزمایشی با گروه کنترل استفاده شد. جامعه آماری دانش آموزان پسر ششم ابتدایی شهر خوی در سال تحصیلی 93-92 بود. 4 کلاس درسی به روش نمونه‌گیری هدفمند (2 کلاس آزمایش و 2 کلاس کنترل) انتخاب شدند که در گروه‌های کنترل با روش‌های مرسوم و در گروه‌های آزمایش با نقشه‌های مفهومی، مطالب درسی ارائه شد. برای اندازه‌گیری تأثیر استفاده از نقشه‌های مفهومی بر پیشرفت تحصیلی از آزمون‌های پیشرفت تحصیلی با شاخص‌های مقبول روایی و پایایی استفاده شد. برای تجزیه‌وتحلیل داده‌ها از تحلیل واریانس چند متغیره (MANOVA) و تحلیل واریانس تک متغیره(ANOVA) استفاده شد. یافتههای این پژوهش نشان میدهند که ارائه آموزش مبتنی بر نقشه مفهومی در مقایسه با روش‌های مرسوم بر نمره‌های دانش آموزان در درک و کاربست تأثیر مثبتی داشت، ولی در سطح یادداری مؤثر واقع نشد. در کل استفاده از نقشه مفهومی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در درس علوم تجربی نتیجه مثبت داشت.
کلیدواژه‌ها
بلوم، بنجامین اس؛ ماکس دی، انگهارت؛ ادوارد جی، فرست؛ واکراچ، هیل؛ و دیوید آر.کراتووال. (1374). طبقه‌بندی هدف‌های پرورشی: کتاب اول: حوزه شناختی، ترجمه علی‌اکبر سیف، خدیجه علی‌آبادی، تهران: رشد(تاریخ انتشار) اثر به زبان اصلی، 1956).
پاشا شریفی، حسن؛ و شریفی، نسترن. (1391). اصول روان‌سنجی و روان آزمایی، چاپ اول، تهران: رشد.
جویس، بروس؛ مارشا، ویل؛ و امیلی، کالهون. (1388). الگوهای تدریس 2004، (چاپ پنجم)، ترجمه محمدرضا بهرنگی. تهران: انتشارات کمال تربیت (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی، 2004).
خامسان، احمد؛ و برادران خاکسار، زهرا. (1390). مقایسه آموزش زبان با استفاده از نقشه مفهومی فردی و مشارکتی با شیوه سنتی. پژوهش‌های زبان‌شناختی در زبان‌های خارجی، سال اول، شماره 1، صص 75-57.
خان بیگی، حدیث. (1388). تأثیر آموزش نقشه مفهومی بر سرعت و دقت یادگیری درس روانشناسی عمومی دانشجویان دانشگاه‌ها، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علامه طباطبایی.
رنجدوست، شهرام. (1390). کاربرد نظریه ساخت‌وساز گرایی در تدوین کتاب‌های درسی علوم تجربی دوره راهنمایی از دیدگاه کارشناسان، سرگروه‌های آموزشی و معلمان شهر تهران، پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، سال هشتم، دوره دوم، شماره 30، صص 27-11.
سرهنگی، فروغ؛ معصومی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ سید مظهری، مرجان؛ و رحمانی، آزاد. (1389). مقایسه تأثیر آموزش مبتنی بر سخنرانی و نقشه مفهومی بر سطوح یادگیری شناختی، مجله پرستاری مراقبت ویژه، دوره 3، شماره 1، صص 5-1.
سرهنگی، فروغ؛ معصومی، معصومه؛ عبادی، عباس؛ سید مظهری، مرجان؛ و رحمانی، آزاد. (1389). تأثیر روش تدریس نقشه مفهومی بر مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری، مجله پرستاری مراقبت ویژه، دوره 3، شماره 4، صص 148-143.
سعیدی، علی؛ سیف، علی‌اکبر؛ اسدزاده، حسن؛ و ابراهیمی قوام، صغری. (1391). تأثیر مطالعه به کمک نقشه‌های مفهومی بر درک مطلب دانش آموزان سال سوم متوسطه، فصلنامه فناوری اطلاعات و ارتباطات در علوم تربیتی، سال سوم، شماره اول، صص 143-131.
سیف، علی‌اکبر. (1387). روانشناسی پرورشی نوین، ویرایش ششم. تهران: دوران.
شعبانی، حسن. (1391). مهارت‌های آموزشی، (چاپ هشتم). تهران: سمت.
عاشوری، جمال؛ کجبافت، محمد باقر؛ منشئی، غلامرضا؛ و طالبی، هوشنگ. (1393). تأثیر روش‌های آموزشی نقشه مفهومی، یادگیری مشارکتی و سنتی بر انگیزه پیشرفت و پیشرفت تحصیلی در درس زیست‌شناسی. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی (دانش و پژوهش در علوم تربییتی-برنامه ریزی درسی)، دوره 11، شماره 14 (پیاپی 41)، صص 73-63.
علیپور، محمد؛ پورمحمدرضای تجریشی، معصومعه؛ و داورمنش، عباس. (1390). مقایسه اثربخشی روش‌های آموزشی نقشه مفهومی و سخنرانی بر پیشرفت درس مهارت‌های اجتماعی-اقتصادی دانش آموزان کم توان ذهنی، فصلنامه پژوهش‌های نوین روانشناختی، سال ششم، شماره 24، صص 116-97.
فاضلی، فائزه؛ و آقا لطیفی، اعظم. (1389). بررسی تأثیر استفاده از نقشه مفهومی در آموزش بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مدرسه راهنمایی حضرت زهرا دماوند. سومین همایش ملی آموزش، دانشگاه تربیت‌معلم شهید رجایی، تهران. ایران.
گال، بورگ و گال. (1392). روش‌های تحقیق کمی و کیفی. ترجمه (به اهتمام) احمدرضا نصر . (1996). تهران، انتشارات سمت.
مصر آبادی، جواد؛ و استوار، نگار. (1388). اثربخشی نقشه مفهومی بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان در دروس زیست‌شناسی، روانشناسی و فیزیک. اندیشه‌های نوین تربیتی، (1)5، صص 114-93.
مصر آبادی، جواد؛ حسینی نسب، داوود؛ فتحی آذر، اسکندر؛ و مقدم، محمد. (1386). اثربخشی راهبرد یاددهی- یادگیری نقشه مفهومی بر بازده‌های شناختی-عاطفی در یادگیری درس زیست‌شناسی، فصلنامه علمی-پژوهشی روانشناسی دانشگاه تبریز، سال دوم، شماره 8، صص 132-109.
مصر آبادی، جواد؛ فتحی آذر، اسکندر؛ و استوار، نگار. (1384). اثربخشی ارائه، ساخت فردی و ساخت گروهی نقشه مفهومی به‌عنوان یک راهبرد آموزشی. نوآوری‌های آموزشی، (4)13، صص 9-31.
Amiri, B. M., & Fazlalizadeh, S. (2011). The Impact of Applying Concept Mapping Techniques on EFL Learners’ Knowledge of Tenses, JOURNAL OF, ENGLISH STUDIES Azad University, Science Research Branch, 1(2), pp 39-61.
Asan, Askin. (2007). Concept Mapping in Science Class. Educational Technology & Society, 10(1),p186-195.
Atherton, J. S. (2002). Learning and teaching: Deep and surface learning. Retrieved from http://www.dmu.ac.uk/-jamesa/lerning/deepsurf.htm.
Beissner, K. L. (1992). Use of concept mapping to improve problem solving. Journal of PhysicalTherapy Education, 6(1), pp 22-27.
Bentley, Francoise., Judith, Benay., Kennedy, Sarah., & Semsar, Katharine. (2011). How not to lose your students with concept maps. Journal of College Science Teaching, 41(1), 61-68, Sep 2011.
Chang, K. E., Sung, S. F. C. (2001). Learning through Computer-based, Concept Mapping with Scaffolding aid, Journal of Computer Assisted Learning, 17,pp 321-330.
Chiou, C. C. (2008). The effect of concept mapping on students’ learningachievements and interests. Innovations in Education and Teaching International, 45(4), pp375-387.
Fajonyomi, M.G. (2002). Concept mapping student's locusof control as gender as determination of Nigerians high school student's achievement in biology, African journals online, 2(10). Pp 423-431.
Gomes, A. P., Dias-Colho, U. C., Covalheiro, P. O., & Batista, R. S., (2011). The Role of Maps in the Medical Education, REVISTA BRASILEIRA DEEDUCACAO, MEDICA 35(2), pp275-282.
Horton P.B., Mcconny, A. A., & Gallo M. (1993). An investigation of the effectiveness of concept mapping as an instructional tool, Science edu. 77(1), pp.95- 111.
Huang, H. S., Chiou, C. C., Chiang, H. K., Lai, S. H., Huang, C. Y., & Chou, Y. Y. (2012). Effects of Multidimensional Concept Maps on Fourth Graders' Learning in Web-Based Computer Course. Computers & Education, 58 (3), 863-873, Apr 2012.
Huber, F. E. (2001). Effects of concept mapping on learning anatomy and transfer of anatomy knowledge to kinesiology in health sciences students Doctoral dissertation, West Virginia University. Education, 26 (151- 169).
James, K. L., Davies, J. G., Kinchin, I., Patel, J. P., & Whittlesea, C. (2010). Understanding vs. Sciences Competency: The Case of Accuracy Checking Dispensed Medicines in Pharmacy. Advancesin Health Education, 15 (5), 735- 747, Dec 2010.
Jamess E., Barttlet, II., Joe, W., Kotrlik Chaadwiickk, C., & Hiiggiinss. (2001). Organizational Research: Determining Appropriate Sample Size in Survey Research. Information Technology, Learning, and Performance Journal, 19(1), pp 43-50.
JENA, Ananta, Kumar. (2012). Does constructivist approach applicable through concept maps to achieve meaningful learning in Science?, Asia-Pacific Forum on Science Learning an Teaching, Volume 13, Issue 1, Article 7, pp1--23.
Khamesan, A. (2008). Linguistic Bias of Concept Mapping: Is word order a mater? In A. Canas, J. D. Novak, P. Reiska, M. K. Ahlber (Eds), Concept Mapping: Connection educators (p 493-499). The Proceeding of 3rd International Conference on Concep Mapping Estonia Finland, September 22 25, 20.
Krishna, M., Surapaneni, Ara Tekian. (2013). Concept Mapping Enhances Learning Biochemistry, This is an Open Access article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution- Noncommercial 3.0 Unported License (http://creativecommons.org/licenses/by-nc/3.0/), permitting All non- commercial use, distribution in any medium, provided the original work is properly cited.
Liu, P. L. (2011). A Study on the Use of Computerized Concept Mapping to Assist ESL Learners' Writing. Computers & Education, 57 (4), 2548-2558, Dec 2011.
Markow, P. G., & Lonning, R. A. (1998). Usefulness of concept maps in college chemistry laboratories: Students' perceptions and effects on achievement. Journal of Research in Science Teaching, 35(9), pp 1015-1029.
Nancy L. Gallenstein. (2013). Concept mapping for learners of all ages, Journal for Educators, Teachers and Trainers.4 (1), pp59-72.
Nesbit, J. C., & Adesope, O. O. (2011). Learning from Animated Concept Maps with Concurrent Audio Narration. Journal of Experimental Education, 79 (2), 209- 230 201
Redford, J. S., Thiede, K. W., Wiley, J., & Griffin, T. D. (2012). Concept Mapping Improves Meta- comprehension Accuracy among 7th Graders. Learning and Instruction, 22 (4), 262-270., Agu 2012.
Vakilifard, A. R., Armand, F., & Baron, A. (2006). The Effect if Concept Map on Second Language Learners’ Comprehension of Information Text. In A. J. Canas. J. D. Novak (eds), Concept Mapps: Theory, Methodology, Technology, Proceedings of the Second International Conference.
Vanides, Yue Yin, Miki Tomita., & Maria Araceli Ruiz-Primo. (2005). Concept Maps in the Science Classroom, National Science Teachers Association, Reprinted with permission from ScienceScope, 28(8), pp27-31.
Wu, P. H., Hwang, G. J., Milrad, M., Ke, H. R., & Huang, Y. M. (2012). An Innovative Concept Map Approach for Improving Students' Learning Performance with an Instant Feedback Mechanism. British. Journal of Educational Technology, 43 (2), 217-232, March 2012.
Xie, Y., & Sharma, P. (2011). Exploring Evidence of Reflective Thinking in Student Artifacts of Journal Blogging-Mapping Tool: A Design-Based Research Approach، Instructional Science: AnInternational of the Learning Sciences, 39 (5) 695-719, Sep 2011.
)