نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسنده
گروه سنجش و اندازه گیری، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران
چکیده
تقویت مهارت‌های تفکّر علمی برجسته‌ترین کارکرد مؤسسات آموزشی است، و تفکّر انتقادی هدف اصلی مؤسسات آموزش عالی به منظور افزایش شایستگی دانشجویان در قرن 21 بوده است. هدف پژوهش حاضر، مطالعه روند تحول تفکّر انتقادی دانشجویان روانشناسی در طول چهار ساله تحصیل بود. روش پژوهش از نوع پیمایشی در یک مطالعه مقطعی بود. جامعه آماری و نمونه مورد مطالعه همه دانشجویان ورودی1398 تا 1401 رشته روانشناسی دانشگاه علامه طباطبائی که تعداد آنها 87 نفر بود. برای سنجش تفکّر انتقادی دانشجویان، از آزمون تفکّر انتقادی واتسون-گلاسر(1937) استفاده شد. این آزمون دارای 80 سوال و پنج خرده آزمون استنباط، شناسایی مفروضه ها، استنتاج، تعبیر و تفسیر و ارزشیابی استدلال‌های منطقی است که هر 16 سوال آن یک مولفه را می‌سنجد. برای تحلیل داده‌ها از تحلیل رگرسیون چندگانه و تحلیل تشخیصی استفاده شد. نتایج نشان داد که تفکّرانتقادی و مولفه‌های تفکّر انتقادی دانشجویان پایین و ضعیف است. روند کلی تحول تفکّر انتقادی در دانشجویان در طول چهارساله تحصیل صعودی است، گرچه این روند در سال سوم کمی نزولی بود. مولفه‌های شناسایی مفروضه ها، استنتاج، تعبیرو تفسیر، و ارزشیابی استدلال‌های منطقی روند افزایشی معنی‌دار داشت، اما مولفه استنباط روند معنی‌داری نداشت. بعلاوه، مؤلفه‌های تعبیر و تفسیر، و شناسایی مفروضه‌ها بیشتر از سایر مؤلفه‌ها در ایجاد تمایز در چهار ورودی مورد بررسی تأثیر دارد و ارزشیابی استدلال‌های کمترین تأثیر را دارد. پس می‌توان نتیجه گیری کرد که با وجود اینکه تفکر انتقادی دانشجویان ضعیف ارزیابی می-شود، اما تحصیلات دانشگاهی بر روند رشد تفکّر انتقادی دانشجویان روانشناسی دانشگاه علامه‌طباطبائی موثر بوده است.
کلیدواژه‌ها
موضوعات
احمدیان، مینا. (1394). بهره‌گیری از کارکرد برنامه درسی پنهان به‌منظور رشد تفکر انتقادی دانشجویان در آموزش عالی. نشریه پژوهش‌های تربیتی، 2(2)، 78-109.
بابامحمدی، حسن، و خلیلی، حسین. (1383). مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری دانشگاه علوم پزشکی سمنان. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، ۴(۲)، ۲۳-۳۱.
بهمن پور، کاوه، و خدامرادی، ک‍‍ژال. (1389). مقایسه تأثیر آموزش عالی بر ارتقاء عوامل زمینه‌ساز تفکر انتقادی در دانشجویان کارشناسی پرستاری دانشکده پرستاری- مامایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج. مجله سلامت و مراقبت، ۱۲(1).
پاکمهر، حمیده، جعفری ثانی، حسین، سعیدی رضوانی، محمود، و کارشکی، حسین (1391). نقش کیفیت تدریس اساتید و مؤلفه‌های آن در توسعه تفکّر انتقادی دانشجویان: فرصت‌ها و چالش‌های برنامه درسی در آموزش عالی. مجله مطالعات روانشناسی تربیتی، 9 (16)، 36-18.
جاویدی کلاته جعفرآبادی، طاهره، و عبدلی، افسانه (1389). روند تحول تفکّر انتقادی در دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد. مطالعات تربیتی و روانشناسی، 11(2)، 120-103.
جلیلی فر، علیرضا، و گونی‌بند شوشتری، زهره. (1401). تجزیه‌وتحلیل بلاغی تفکر انتقادی در بخش بحث رسالههای دکتری رشته زبان‌شناسی کاربردی. 11(2)، 1-15.
حسینی، سید عباس، و بهرامی، مسعود. (1381). مقایسه تفکر انتقادی در دانشجویان سال اول و سال آخر کارشناسی. مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی، ۲(۲)، ۲۱-۲۶.
حسن پور، مرضیه، حسن زاده، اکبر، قائدی حیدری، فاطمه، و باقری، مریم (1394). مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان پرستاری، 28(93-94)، 31-22.
حیرانی، سعید، فیروزی مقدم، محمود، و علوی مقدم، مهیار. (1400). مهارت تفکر انتقادی در ادبیات کودک. مجله پژوهش‌های فلسفی، 15(37)، 397-417.
خزائی طاهره، تولیت مریم، خزائی طیبه، حاجی‌آبادی محمدرضا. (1393). مقایسه تفکر انتقادی در دانشجویان سال اول و آخر کارشناسی اتاق عمل و هوشبری دانشگاه علوم پزشکی بیرجند در سال ۱۳۹۰. راهبردهای توسعه در آموزش پزشکی، ۱(۲)، ۳۷-۴۳.
خاندان، نوحی، عصمت و سبزواری. (1400). ضرورت تفکر انتقادی در حوزه آموزش پرستاری: مروری بر متون. نشریه مرور سیستماتیک در علوم پزشکی، 1(1)، 48-60.
ربانی پارسا، الهام، مصرآبادی، جواد، و یارمحمدزاده، پیمان. (1397). ساخت و هنجاریابی آزمون تفکر انتقادی. فصلنامه اندازه‌گیری تربیتی، 9(34)، 91-114.
رضویان‌شاد، سلطان‌القرایی، خلیل. (1389). بررسی ادراک معلمان از تفکر انتقادی. نشریه علمی آموزش و ارزشیابی، 3(11)، 29-46.
سعیدی، زهره. (1401). ظرفیت داستان در تقویت تفکر انتقادی: ارزیابی داستان‌های نوجوانان از منظر تفکر انتقادی. تفکر و کودک، 13(2)، 133-165.
شهوند، پردیس. (1392). رابطه باورهای معرفت‌شناختی و تفکّر انتقادی: بررسی نقش واسطه‌ای گرایش به تفکّر انتقادی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه شیراز.
عسگری، محمد، و ملکی، ساسان. (1389) اعتباریابی، رواسازی، و هنجاریابی آزمون مهارت‌های تفکر انتقادی کالیفرنیا برای دانشجویان. اندازه گیری تربیتی، 1(1)، 169-147.
عسگری، محمد. (1386) مقایسه تأثیر استفاده از تکالیف نوشتاری بر تفکّر انتقادی دانش آموزان در دو درس زیست شناسی و مطالعات اجتماعی، و مقایسة میزان این تأثیر در دروس زیست‌شناسی و مطالعات اجتماعی. رساله دکترای تخصصی رشته روانشناسی تربیتی، دانشگاه علامه طباطبائی. چاپ‌نشده
عسگری، محمد، و سیف، علی‌اکبر. (1386) مقایسه تأثیر استفاده از تکالیف نوشتاری بر تفکّر انتقادی دانش آموزان در دو درس زیست‌شناسی و مطالعات اجتماعی، و مقایسة میزان این تأثیر در دروس زیست‌شناسی و مطالعات اجتماعی. فصلنامه روانشناسی تربیتی، 1-15.
قنبری، عاطفه، منفرد، آرزو، حسین زاده، طوبی، مؤدب، فاطمه، و صدیقی، آسیه. (1396). تأثیر آموزش فرآیند پرستاری بر تفکر انتقادی دانشجویان. پژوهش در آموزش علوم پزشکی، ۹(۲)، ۳۳-۲۵.
کاویانی، میترا، سلیمی، مجید، و لیاقت، ریتا. (1394). ویژگی‌های روان‌سنجی آزمون تفکّر انتقادی واتسون- گلیزر و ارتباط آن با خلاقیت. فصلنامه پژوهش‌های کاربردی روان‌شناختی، 6(2)، 77-90.
کریمیان، حسین، ناطقی، فائزه، و سیفی، محمد. (1395). تفکر انتقادی و تربیت اسلامی: وجوه افتراق و اشتراک. پژوهش‌های اخلاقی، 24(6)، 163-181.
مالکی، زهرا، رضایی، مهدی، میرزاخانی، نوید، شفیعی، زهرا، و طباطبایی، سید مهدی. (1395). بررسی مهارت‌های تفکر انتقادی دانشجویان کارشناسی رشته کاردرمانی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی. دوماهنامه علمی – پژوهشی طب توان‌بخشی، 5 (4)، 89-93.
میرمولایی، سیده طاهره، شعبانی، حسن، بابایی، غلامرضا، عبدحق، زهرا. (1383). مقایسه تفکر انتقادی دانشجویان ترم اول و ترم آخر مقطع کارشناسی پیوسته مامایی دانشگاه‌های علوم پزشکی شهر تهران. حیات، ۱۰(۳)، ۶۹-۷۷.
مهدوی، انیسه، احمدی، پروین، و نراقی زاده، افسانه. (1397). شناخت مربیان پیش‌دبستانی آر مهارت تفکر انتقادی. اندیشه‌های نوین تربیتی، 14(4)، 83-105.
محمدی، اسفندیار، آرمان، محسن، وتروال، بهادر. (1400). کارکردهای تفکر انتقادی در مدیریت استراتژیک (تفکر استراتژیک). رویکردهای پژوهشی نوین در مدیریت و حسابداری، 83(5)، 607-616.
میر‌سندسی. (1398). کمیابی تفکر انتقادی در پیشینۀ فرهنگی ایران. پژوهش‌نامه انتقادی متون و برنامه‌های علوم انسانی، 74(19)، 255-274.
ولوی، پروانه، باقرپور، سمیه، و شهسواری، جواد (1395). بررسی تفکّر انتقادی در دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه. پژوهش در برنامه‌ریزی درسی، 13 (49)، 192-184.
یزدان پناه، فاطمه. (1391). رابطه بین مهارت‌های تفکّر انتقادی با گرایش به تفکّر انتقادی در دانشجویان تحصیلات تکمیلی پیام نور شیراز، دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه پیام نور استان فارس.
Adeyemi, S. B. (2012). Developing Critical Thinking Skills in Students: A Mandate for Higher Education in Nigeria. European Journal of Educational Research, 1(2), 155-161.
Ahmadian, M. (2015). Utilizing the hidden curriculum function to develop students' critical thinking in higher education. Journal of Educational Research, 2(2), 78-109. [In Persian]
Asgari, M., & Seif, A. A. (2007) Comparing the Effect of Using Written Assignments on Students’ Critical Thinking in Two Biology and Social Studies Courses, and Comparing the Level of This Effect in Biology and Social Studies Courses. Quarterly Journal of Educational Psychology, 1-15. [In Persian]
Askari, M. (2007) Comparing the Effect of Using Written Assignments on Students’ Critical Thinking in Two Biology and Social Studies Courses, and Comparing the Level of This Effect in Biology and Social Studies Courses. Doctoral Thesis in Educational Psychology, Allameh Tabatabaei University. Unpublished [In Persian]
Askari, M., & Maleki, S. (2010) Validation, Validation, and Normification of the California Critical Thinking Skills Test for Students. Educational Measurement, 1(1), 147-169. [In Persian]
Babamohammadi, H., & Khalili, H. (2004). Critical thinking skills of nursing students at Semnan University of Medical Sciences. Iranian Journal of Education in Medical Sciences, 4(2), 23-31. [In Persian]
Bahmanpour, K., & Khodamoradi, K. (2009). Comparing the effect of higher education on promoting the factors underlying critical thinking in undergraduate nursing students at the School of Nursing and Midwifery, Islamic Azad University, Sanandaj Branch. Journal of Health and Care, 12(1). [In Persian]
Bailin, S., & Siegel, H. (2003). Critical thinking. The Blackwell guide to the Philosophy of education, 181-193.
Barta, A., Fodor, L. A., Tamas, B., & Szamoskozi, I. (2022). The development of students' critical thinking abilities and dispositions through the concept mapping learning method– A meta-analysis. Educational Research Review, 100481.
Bean, J. C., & Melzer, D. (2021). Engaging ideas: The professor's guide to integrating writing, critical thinking, and active learning in the classroom. John Wiley & Sons.
Black, M. (2018). Critical thinking: An introduction to logic and scientific method. Pickle Partners Publishing.
Changwong, K., Sukkamart, A., & Sisan, B. (2018). Critical thinking skill development: Analysis of a new learning management model for Thai high schools. Journal of International Studies, 11(2).
Cortázar, C., Nussbaum, M., Harcha, J., Alvares, D., López, F., Goñi, J., & Cabezas, V. (2021). Promoting critical thinking in an online, project-based course. Computers in Human Behavior, 119, 106705.
Cossu, R., Awidi, I., & Nagy, J. (2024). Critical thinking activities in fluid mechanics–A case study for enhanced student learning and performance. Education for Chemical Engineers, 46, 35-42.
Cotter, E. M., & Tally, C. S. (2009). Do critical thinking exercises improve critical thinking skills?. Educational Research Quarterly, 33(2), 3.
Dill, B. T., & Zambrana, R. E. (2020). Critical thinking about inequality: An emerging lens. In Feminist theory reader (pp. 108-116). Routledge.
Douglas, E. P. (2012). Defining and measuring critical thinking in engineering. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 56, 153-159.
Enciso, O. L. U., Enciso, D. S. U., & Daza, M. D. P. V. (2017). Critical thinking and its importance in education: Some reflections. Rastros Rostros, 19(34), 78-88.
Ennis, R. (2011). Critical thinking: Reflection and perspective Part II. Inquiry: Critical thinking across the Disciplines, 26(2), 5-19.
Ennis, R. H. (2018). Critical thinking across the curriculum: A vision. Topoi, 37, 165- 184.
Facione, P. (1990). Critical thinking: A statement of expert consensus for purposes of educational assessment and instruction (The Delphi Report).
Facione, P. A., & Facione, N. C. (2013). Critical thinking for life: Valuing, measuring, and training critical thinking in all its forms. Inquiry: Critical thinking across the disciplines, 28(1), 5-25.
Falloon, G. (2024). Investigating pedagogical, technological and school factors underpinning effective ‘critical thinking curricula’ in K-6 education. Thinking Skills and Creativity, 51, 101447.
Gedik, H. (2013). Social studies teacher candidates’ critical thinking skills. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 93, 1020-1024.
Ghanbari, A., Monfared, A., Hosseinzadeh, T., Moadeb, F., & Seddighi, A. (2017). The Effect of Nursing Process Education on Students' Critical Thinking. Research in Medical Education, 9(2), 33-25. [In Persian]
Giacomazzi, M., Fontana, M., & Trujillo, C. C. (2022). Contextualization of critical thinking in sub-Saharan Africa: A systematic integrative review. Thinking Skills and Creativity, 43, 100978.
Hassanpour, M., Hassanzadeh, A., Ghaedi Heydari, F., & Bagheri, M. (2015). Critical Thinking Skills of Nursing Students, 28(93-94), 22-31. [In Persian]
Heijltjes, A., Van Gog, T., & Paas, F. (2014). Improving students' critical thinking: Empirical support for explicit instructions combined with practice. Applied Cognitive Psychology, 28(4), 518-530.
Heyrani, S., Firouzi Moghadam, M., and Alavi Moghadam, M. (1400). Critical Thinking Skills in Children's Literature. Journal of Philosophical Studies, 15(37), 397-417. [In Persian]
Hosseini, S. A., & Bahrami, M. (2002). Comparison of critical thinking in first-year and final-year undergraduate students. Iranian Journal of Education in Medical Sciences, 2(2), 21-26. [In Persian]
Hundial, H. (2020). The Safe Care Framework™: A practical tool for critical thinking. Nurse Education in Practice, 48, 102852.
Jalilifar, A., & Goniband Shushtari, Z. (2001). Rhetorical analysis of critical thinking in the discussion section of doctoral theses in applied linguistics. 11(2), 1-15. [In Persian]
Javidi Kalateh Jafarabadi, T., 7 Abdoli, A. (2009). The development process of critical thinking in students of Ferdowsi University of Mashhad. Educational and Psychology Studies, 11(2), 103-120. [In Persian]
Kaczkó, É., & Ostendorf, A. (2023). Critical thinking in the community of inquiry framework: An analysis of the theoretical model and cognitive presence coding schemes. Computers & Education, 193, 104662.
Karimian, H., Nateghi, F., & Seifi, M. (2016). Critical Thinking and Islamic Education: Aspects of Difference and Commonality. Ethical Research, 24(6), 163-181. [In Persian]
Kaviani, M., Salimi, M., & Liaqat, R. (2015). Psychometric Properties of Watson-Glaser Critical Thinking Test and Its Relationship with Creativity. Quarterly Journal of Applied Psychological Research, 6(2), 77-90. [In Persian]
Khandan, N., Esmat, & Sabzevari. (1400). The Necessity of Critical Thinking in Nursing Education: A Review of the Literature. Journal of Systematic Reviews in Medical Sciences, 1(1), 48-60. [In Persian]
Khazaei, T., Tolit, M., Khazaei, T., & Hajiabadi, M. (1393). Comparison of Critical Thinking in First and Final Year Bachelor's Students of Operating Room and Anesthesia at Birjand University of Medical Sciences in 2011. Development Strategies in Medical Education, 1(2), 37-43. [In Persian]
Kowalski, P., & Taylor, A. K. (2004). Ability and Critical Thinking as Predictors of Change in Students' Psychological Misconceptions. Journal of Instructional Psychology, 31(4).
Lai, E. R. (2011). Critical thinking: A literature review. Pearson's Research Reports, 6(1), 40-41.
Ma, Y. (2023). Exploration of flipped classroom approach to enhance critical thinking skills. Heliyon, 9(11).
Mahdavi, A., Ahmadi, P., & Naraghizadeh, A. (2018). Identifying preschool teachers with critical thinking skills. New Educational Thoughts, 14 (4), 83-105. [In Persian]
Maleki, Z., Rezaei, M., Mirzakhani, N., Shafiei, Z., & Tabatabaei, S. M. (2016). A study of critical thinking skills of undergraduate students in occupational therapy at Shahid Beheshti University of Medical Sciences. Scientific and Research Bimonthly of Rehabilitation Medicine, 5 (4), 89-93. [In Persian]
Manassero-Mas, M. A., Moreno-Salvo, A., & Vázquez-Alonso, Á. (2022). Development of an instrument to assess young people's attitudes toward critical thinking. Thinking Skills and Creativity, 45, 101100.
Mir Sandosi. (2019). The Scarcity of Critical Thinking in Iran's Cultural Background. Critical Research Journal of Humanities Texts and Programs, 74(19), 255-274. [In Persian]
Mirmolaei, S. T., Shabani, H,, Babaei, G., Abdehhaq, Z. (2004). Comparison of critical thinking of first and last semester undergraduate students in midwifery at Tehran University of Medical Sciences. Hayat, 10 (3), 69-77. [In Persian]
Mohammadi, E., Arman, M., & Veterval, B. (2019). Functions of critical thinking in strategic management (strategic thinking). Modern Research Approaches in Management and Accounting, 83(5), 607-616. [In Persian]
Moore, B. N., Parker, R., Rosenstand, N., & Silversa, A. (2012). Critical thinking (pp. 185- 194). New York: McGraw-Hill.
Murawski, L. M. (2014). Critical Thinking in the Classroom… and Beyond. Journal of Learning in Higher Education, 10(1), 25-30.
O'Reilly, C., Devitt, A., & Hayes, N. (2022). Critical thinking in the preschool classroom-a systematic literature review. Thinking skills and creativity, 101110.
Pakmehr, H., Jafari-Sani, H., Saeedi-Rezvani, M., & Karsheki, H. (2012). The role of faculty teaching quality and its components in developing students' critical thinking: opportunities and challenges of the curriculum in higher education. Journal of Educational Psychology Studies, 9 (16), 18-36. [In Persian]
Park, J. H., Li, Y., & Niu, W. (2023). Revisiting creativity and critical thinking through content analysis. Journal of Creativity, 33(2), 100056.
Paul, R., & Elder, L. (2019). The miniature guide to critical thinking concepts and tools. Rowman & Littlefield.
Pithers, R. T., & Soden, R. (2000). Critical thinking in education: A review. Educational research, 42(3), 237-249.
Prat-Sala, M., & Van Duuren, M. (2020). Critical Thinking Performance Increases in Psychology Undergraduates Measured Using a Workplace-Recognized Test. Teaching of Psychology, 0098628320957981.
Rabbani Parsa, E., Masrabadi, J., & Yarmohammadzadeh, P. (2018). Construction and standardization of critical thinking test. Educational Measurement Quarterly, 9(34), 91-114. [In Persian]
Razavianshad, Soltan-ol-Qaraei, K. (2010). Study of teachers’ perception of critical thinking. Scientific Journal of Education and Evaluation, 3(11), 29-46. [In Persian]
Riddell, T. (2007). Critical assumptions: Thinking critically about critical thinking. Journal of Nursing education, 46(3).
Saidi, Z. (2010). The capacity of stories in strengthening critical thinking: Evaluating adolescent stories from the perspective of critical thinking. Thinking and Child, 13(2), 133-165. [In Persian]
Shahvand, P. (2013). The relationship between epistemological beliefs and critical thinking: Investigating the mediating role of the tendency towards critical thinking. Master’s thesis, Faculty of Psychology and Educational Sciences, Shiraz University. [In Persian]
Shaw, A., Liu, O. L., Gu, L., Kardonova, E., Chirikov, I., Li, G. & Loyalka, P. (2020). Thinking critically about critical thinking: validating the Russian HEIghten® critical thinking assessment. Studies in Higher Education, 45(9), 1933-1948.
Shiraev, E. B., & Levy, D. A. (2020). Cross-cultural psychology: Critical thinking and contemporary applications. Rutledge.
Stretton, T., Cochrane, T., Sevigny, C., & Rathner, J. (2023). Exploring mobile mixed reality for critical thinking in nursing and healthcare education: A systematic review. Nurse Education Today, 106072.
Thompson, C. (2011). Critical thinking across the curriculum: Process over output. International Journal of Humanities and social science, 1(9), 1-7.
Valvi, Parvaneh, Bagherpour, Somayeh, and Shahsavari, Javad (2016). A Study of Critical Thinking in University Graduate Students. Research in Curriculum Planning, 13(49), 192-184. [In Persian]
Yazdan Panah, F. (2012). The Relationship Between Critical Thinking Skills and the Tendency to Critical Thinking in Graduate Students of Payam Noor University of Shiraz, Faculty of Literature and Humanities, Payam Noor University, Fars Province. [In Persian]
)