نوع مقاله : مقاله پژوهشی
نویسندگان
1 گروه علوم تربیتی ، دانشگاه تبریز، تبریز، ایران
2 دانشگاه تبریز
3 استاد روان شناسی تربیتی دانشگاه تبریز
4 علوم تربیتی و روانشناسی تربیتی
چکیده
اختلالات یادگیری به صورت عام و با نارسایی ریاضی به صورت خاص، همواره یکی از شایع‌ترین و پیچیده‌ترین موضوعات در زمینه کودکان استثنایی محسوب شده و توجه بسیاری از پژوهشگران را به خود جلب نموده است. در سال‌های اخیر پژوهش‌های متعددی در زمینه اثربخشی مداخلات شناختی در زمینه اختلالات یادگیری انجام شده است. هدف از پژوهش حاضر نتیجه‌گیری کلی در خصوص اثربخشی مداخلات شناختی مبتنی بر حافظه فعال، بر کارکردهای اجرایی کودکان دارای اختلال یادگیری ریاضی بوده است. جامعه آماری پژوهش عبارت بود از کلیه پژوهش‌های مرتبط با موضوع که در سال‌های 1390 تا 1400 و به زبان فارسی منتشر شده بود. برای بررسی این موضوع تعداد 21 پژوهش به روش فراتحلیل مورد بررسی قرار گرفت که در مجموع 48 اندازه اثر به دست آمد و به کمک نرم افزار CMA2 تحلیل شد. نتایج تحلیل نشان داد که مقدار اندازه اثر ترکیبی اثربخشی مداخله مبتنی بر حافظه فعال بر کارکردهای اجرایی در مدل ثابت 37/1 و در مدل تصادفی 53/1 به دست آمد که از نظر آماری معنادار بود (001/0>P). همچنین یافته‌ها بیانگر آن است که مداخلات مبتنی بر حافظه فعال بیشترین تأثیر را بر سرعت پردازش (11/3) و کمترین تأثیر را بر بازداری (74/0) داشته است. لذا طبق معیار کوهن و بر اساس اندازه اثر به دست آمده، می‌توان گفت که مداخله مبتنی بر حافظه فعال بر کارکردهای اجرایی کودکان دارای اختلال یادگیری ویژه با نارسایی ریاضی اثربخشی بالایی داشته است.
کلیدواژه‌ها
ابراهیمی، محمدصبور، علیزاده، حمید، غباری بناب، باقر، کاظمی دستجردی، مهدی و بختیاری، آرینا. (1399)، فراتحلیل پژوهش‌های مبتنی بر مدل پاسخ به مداخله بر بهبود عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان در مخاطره اختلال ریاضی. فصلنامه ناتوانی‌های یادگیری، 9(3)، 31-7.
ارجمندنیا، علی‌اکبر، شریفی، علی و رستمی، رضا. (1393). اثربخشی برنامه تمرین رایانه‌ای شناختی بر عملکرد حافظه فعال دیداری فضایی دانش‌آموزان با مشکلات ریاضی. ناتوانی‌های یادگیری، 3(4)، 6-24.
اسماعیلی، سمانه و زارعی، مهدی. (1393). زیرساخت‌های عصبی کارکردهای اجرایی و اهمیت آن در آموزش و توان‌بخشی. تعلیم و تربیت استثنایی، 14(5)، 37-44.
ارشد، محمد و کاشفی ممقانی، شهرام. (1400). اثربخشی توانمندسازی مغزمحور بر کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان مبتلا به ناتوانی یادگیری ریاضی. فصلنامه سلامت جامعه، 15(2)، 20-12.
اصلی آزاد، مسلم و یارمحمدیان، احمد. (1391). اثر آموزش فراشناخت و روابط فضایی بر عملکرد ریاضی کودکان دچار ناتوانی یادگیری ریاضی. روانشناسی بالینی، 4(2)، 61-70.
اورکی، محمد زارع، حسین و عطار قصیه، زهرا. (1396). تأثیر توان‌بخشی شناختی بر حافظه کاری و پیشرفت تحصیلی کودکان با اختلال ریاضی. دوفصلنامه شناخت اجتماعی، 6(2)، 183-167.
بزاز منصف، فاطمه. (1394). اثربخشی برنامه توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر عملکرد ریاضی، حافظه کاری و کنترل مهاری کودکان با اختلال ریاضی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه شهید مدنی آذربایجان، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
بنی سی، پریناز، وطن‌خواه، حمیدرضا و ملاصالحی، مریم. (1395). اثربخشی توان‌بخشی شناختی بر حافظه‌ی کاری و توجه پایدار کودکان با اختلال ریاضی. کنفرانس ملی فقه، حقوق و روانشناسی.
بهزاد، طیبه و کدخدا، حسین. (1395). اثربخشی تمرینات حافظه فعال بر سرعت پردازش و استدلال کمی در کودکان دچار اختلال ریاضی در شهر مشهد، چهارمین همایش ملی مشاوره و سلامت روان،قوچان.
بیرامی منصور، نظری، محمدعلی، هاشمی، تورج و موحدی، یزدان. (1395). تأثیر توان‌بخشی نوروسایکولوژیکی بر بهبود عملکرد حل مسئله در افراد مبتلا اختلال یادگیری ریاضی. نشریه پژوهش توان‌بخشی در پرستاری، ۳(۲)، 61-67.
بیرامی، منصور، موحدی، یزدان و احمدی، اسماعیل. (1396). تأثیر بازتوانی شناختی بر عملکرد توجه متمرکز پراکنده و حافظه کاری در دانش‌آموزان با ناتوانی یادگیری ریاضی و خواندن. فصلنامه عصب روانشناسی، 3(8)، 9-28.
طباطبایی، سید حسن. (1394). اثربخشی توان‌بخشی شناختی از طریق نرم‌افزار بر نیمرخ کارکردهای اجرایی دانش‌آموزان دارای ناتوانی یادگیری، پایان‌نامه کارشناسی ارشد دانشگاه تبریز، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی.
پوشنه، کامبیز، شریفی، علی و معتمدی گانه، نگین. (1394). اثربخشی مداخله بازتوانی شناختی رایانه محور بر کارکردهای اجرایی و عملکرد حافظه فعال دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ریاضی. فصلنامه روانشناسی افراد استثنایی، 5(20)، 141-159.
حبیبی کلیبر، رامین و بهادری خسروشاهی، جعفر. (1398). اثربخشی توان‌بخشی شناختی رایانه‌ای بر شناخت اجتماعی، کنترل مهاری و اجتناب شناختی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. فصلنامه علمی پژوهشی عصب روانشناسی، 5(17)، 89-108.
داوسون، پگ و کوئیر، ریچارد. (2010). کارکردهای اجرایی در کودکان و نوجوانان. ترجمه علی‌اکبر ابراهیمی و همکاران، (1393). اصفهان: نشر نوشته.
دهقانی، یوسف، افشین، سیدعلی و کی خسروی، مولود. (1395). تأثیر درمان عصب روان‌شناختی بر کنشهای اجرایی و عملکرد درسی دانش‌آموزان مبتلا به حساب نارسایی. فصلنامه سلامت روانی کودک، 3(4)، 14-25.
دهقانی، یوسف و حکمتیان فرد، صادق. (1398). اثربخشی آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد توجه و بازداری پاسخ در دانش‌آموزان دارای اختلال ریاضی. فصلنامه روانشناسی افراد استثنایی، 9(34)، 137-158.
زارع، حسین و امینی، فهیمه. (1395). اثربخشی نرم‌افزار آموزش حافظه‌ی کاری بر کارکردهای توجه دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. ناتوانی‌های یادگیری، 6(1)، 60-79.
زلفی، وحیده و رضایی، اکبر. (1394). اثربخشی مداخله رایانهیار حافظه کاری بر اضطراب ریاضی، حافظه کاری و عملکرد ریاضی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. نشریه علمی- پژوهشی آموزش و ارزشیابی، 8(30)، 75-86.
سلطانی کوهبنانی، سکینه. (1391). اثربخشی برنامه رایانهیار حافظه کاری بر بهبود کارکردهای اجرایی و پیشرفت ریاضیات دانش‌آموزان با اختلال‌های ریاضیات، رساله دکتری، دانشگاه علامه طباطبایی.
سلطانی کوهبنانی، سکینه، علیزاده، حمید، هاشمی، ژانت، صرامی، غلامرضا و سلطانی کوهبانی، ساجده. (1392). اثربخشی آموزش رایانه یار بر حافظه کاری بر بهبود کارکردهای اجرایی و عملکرد ریاضیات دانش‌آموزان با اختلال ریاضیات. فصلنامه روانشناسی افراد استثنایی، 3(11)، 20-1.
سیادتیان، سید حسین و قمرانی، امیر. (1392). فراتحلیل اثربخشی مداخلات روان‌شناختی-آموزشی بر عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان نارساخوان. ناتوانی‌های یادگیری، 42-62.
شاه‌محمدی، مهدی، انتصارفونی، غلامحسین، حجازی، مسعود و اسدزاده، حسن. (1398). تأثیر برنامه آموزشی توان‌بخشی شناختی بر هوش غیرکلامی، توجه و تمرکز، و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان با اختلال یادگیری ریاضی. فصلنامه سلامت روان کودک، 6(2)، 106-93.
شاه‌محمدی، مهدی، انتصار فومنی، غلامحسین حجازی، مسعود و اسدزاده، حسن.(1398). تأثیر برنامه یکپارچگی حسی بر هوش غیرکلامی، توجه و عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. ناتوانی‌های یادگیری، 9(1)، 93-115.
صادقی، فروزان و دهقانی، یوسف. (1398). اثربخشی آموزش کارکردهای اجرایی بر بهبود انعطافپذیری شناختی، برنامهریزی و حافظه کاری دانش‌آموزان مبتلا به ناتوانی ریاضی، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه خلیج‌فارس.
عاطی نژاد، نوال. (1391). تأثیر به‌کارگیری راهبردهای شناختی و راهبردهای فراشناختی در عملکرد نوشتاری دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری، پایان‌نامه منتشرنشده کارشناسی ارشد، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی، دانشگاه تهران.
علی پور، احمد، شقاقی، فرهاد، احمدی ازغندی، علی، نوفرستی، اعظم و حسینایی، علی. (1391). شیوع اختلال یادگیری ریاضی در دوره ابتدایی. روانشناسی تحولی (روانشناسان ایرانی)، 8(32)، 353-343.
علیزاده، حمید. (1385). رابطه کارکردهای اجرایی عصبی شناختی با اختلال‌های رشدی. مجله تازه‌های علوم شناختی، 8(4)، 57-70.
کاشانی، وحید، وکیلی، لیلا، بخشی، سمیرا و تکانلو، حوریه. (1399). تأثیر برنامه خانواده محور مبتنی بر بازیهای شناختی بر حافظه کاری و عملکرد ریاضی دانش‌آموزان با اختلال ریاضی. روانشناسی افراد استثنایی، 10(38)، 143-168.
کراتوچویل آر، توماس و موریس جی، ریچارد. (1388). روانشناسی بالینی کودک روش‌های درمانگری. ترجمه محمدرضا نائینیان، تهران: رشد.
محمدی مولود، سعید، مصرآبادی، جواد و حبیبی کلیبر، رامین. (1397). فراتحلیل نقش جنسیت و سن آزمودنی‌ها بر اثربخشی مداخلات آموزشی و درمانی اختلال‌های یادگیری. روانشناسی افراد استثنایی، 8(31)، 101-194.
مصرآبادی، جواد. (1395). فراتحلیل مفاهیم، نرم‌افزار و گزارش‌نویسی. تبریز: انتشارات دانشگاه شهید مدنی تبریز.
موحد نسب، زهرا و کشاورز، آزیتا. (1394). بهبود کارکردهای اجرایی مغز در تقویت مهارت حل مسئله در کودکان مبتلا به اختلال یادگیری ریاضی. دومین کنفرانس ملی توسعه پایدار در علوم تربیتی و روانشناسی.
میرمهدی، سید رضا، علیزاده، حمید و سیف نراقی، مریم. (1387). تأثیر آموزش کارکردهای اجرایی بر عملکرد ریاضی و خواندن دانش‌آموزان دبستانی با ناتوانی‌های یادگیری ویژه، پژوهش در حیطه کودکان استثنایی، 9(1)، 1-12.
نجاتی، وحید. (1397). دست نامه جامع توان‌بخشی شناختی در اختلالات تحولی. تهران: انتشارات رشد فرهنگ.
نظری، سمیه، حسن‌زاده، سعید، شکوهی یکتا، محسن، خرازی، سید کمال و فرزاد، ولی‌الله. (1399). طراحی و اعتباریابی برنامه فرایندمحور برای ارتقای کارکردهای اجرایی «فرایش» برای دانش‌آموزان دارای ناتوانی‌های یادگیری ریاضی. مجله مطالعات ناتوانی، 10(1)، 99.
نظری، محمدعلی، دادخواه، مهرناز و هاشمی، تورج. (1394). اثربخشی توان‌بخشی شناختی بر خطاهای املای دانش‌آموزان با نارسانویسی. فصلنامه پژوهش در علوم توان‌بخشی، 11(1)، 61-47.
نریمانی، محمد و سلیمانی، اسماعیل. (1392). اثربخشی توان‌بخشی شناختی بر کارکردهای اجرایی (حافظه کاری و توجه) و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دارای اختلال یادگیری ریاضی. مجله ناتوانی‌های یادگیری، 2(3)، 91-115.
References
Association A. P.(2013). Diagnostic and statisticalmanual of mental disorders(DSM-5®). American Psychiatric Pub.
Anderson V., wu kk., & castiello u.(2002). "Neuropsycholgical evalution of deficits in Executive fanctioning for ADHD children with or without learning disabilities." J of neuropsychological, 22 (2), 501-37.
Berninger V., Swanson H. (2013).Diagnosing and treating specific learning disabilities in reference to the brain’s working memory system. In Swanson HL, Harris KR, Graham S, editors. Handbook of learning disabilities. New York:Guilford Press.
Baddeley A. (2012). Working memory: theories, models, and controversies. Annual review of psychology, 63: 1-29.
Cohen J. Statistical power analysis for the behavioral sciences. New York: Academic Press; 1988.
Cooper H, Hedges L, Valentine J. (2009). The Handbook of Research Synthesis and Meta- Analysis. New York: Russell Sage Foundation.
David C. V. (2012). Working memory deficits in math learning difficulties: A meta-analysis. International Journal of Developmental Disabilities, 58(2), 67-84.
Dawson & Guare R. (2010). Executive skills in children and adolescents. Guilford:New York.
Fougnie D.(2008). The relationship between attention and working memory. New Research on Short-Term Memory. Nova Science Publishers, Inc, 1-45.
Figueira P. V. S. T., & Freitas, P. M. D. (2020). The relationship between Math Anxiety, Working Memory, and Inhibitory Control: A meta-analysis. Bolema: Boletim de Educação Matemática, 34(67), 678-696.
Geary. D., C. (2010). Mathematical learning Disabilities. Advances in child Development and Behavior, 39: 45-77.
Geary D.C. (2011).Consequences, characteristics, and causes of mathematical learning disabilities and persistent low achievement in mathematics. J Dev Behav Pediatr, 32(3), 250-63.
Hart T., & Jacobs H. E. (1993). Rehabilitation and management of behavioral distorbances following frontal lobe injury. Journal of Head Trauma Rehabilitation, 8(1), 1-12.
Horowitz SH., Newman L., & Kaye HS. (2014). The state of learning disabilities: facts, trends and emerging issues. 3nd ed. New York: National Center for Learning Disabilities.
Li S. (2010). The effectiveness of corrective feedback in SLA: A meta‐analysis. Language learning, 60(2), 309-365.
McCloskey G., Perkins L. A., & Van Divner, B. (2008). Assessment and intervention for executive function difficulties. Routledge.
Moll K., Göbel S. M., & Snowling, M. J. (2015). Basic number processing in children with specific learning disorders: Comorbidity of reading and mathematics disorders. Child neuropsychology, 21(3), 399-417.
Passolunghi M. C., & Lanfranchi S. (2012). Domain‐specific and domain‐general precursors of mathematical achievement: A longitudinal study from kindergarten to first grade. British Journal of Educational Psychology, 82(1),42-63.
Peijnenborgh, J. C., Hurks P. M., Aldenkamp A. P., Vles J. S., & Hendriksen J. G. (2016). Efficacy of working memory training in children and adolescents with learning disabilities: A review study and meta-analysis. Neuropsychological rehabilitation, 26(5-6), 645-672.
Scanlon, D. (2013). Specific learning disability and its newest definition: Which is comprehensive? And which is insufficient?. Journal of learning disabilities, 46(1), 26-33.
Schulte-Koerne G. (2014). Specific learning disabilities-from DSM-IV to
DSM-5. Zeitschrift fur Kinder-und Jugendpsychiatrie und Psychotherapie, 42 (5), 369-72.
DSM-5. Zeitschrift fur Kinder-und Jugendpsychiatrie und Psychotherapie, 42 (5), 369-72.
Spencer-Smith M., & Klingberg T. (2015). Benefits of a working memory training program for inattention in daily life: a systematic review and meta-analysis. PloS one, 10(3), e0119522.
Zelazo P. D., Muller U., Marcovitch S., Argities G.r & Sultherland A. (2002). The developmental of Executive Functions in eaely childhood. Journal of Learning Disabilities. 36 (3), 230-46.
)