نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

2 دانشیارگروه روانشناسی تربیتی، دانشکده روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران

3 دانشیار گروه روانش نشاسی، دانشگاه شیراز، شیراز، ایران.

4 استاد گروه روانشناسی و علوم تربیتی دانشگاه تهران -مرحوم شده اند..

چکیده

ارتباط معلم-دانش‌آموز، تبادل دوجانبه پیچیده و پویایی است که در طول زمان و در موقعیت‌های متعدد شکل گرفته است و در بستری از عوامل مؤثر بر آن، تغییرات تحولی دانش‌آموز را رقم می‌زند. از این رو پژوهش حاضر سعی دارد تا کیفیت ارتباط معلم-دانش‌آموز را از طریق مطالعه میدانی طرفین اصلی آن یعنی معلم و دانش‌آموز در بافت مدرسه در مقطع ابتدایی بررسی کند و به تفسیر این الگوی ارتباطی و علل و عوامل مؤثر بر آن بپردازد. برای دریافت نظام معنایی که دانش‌آموز و معلم در رفتار و ادراک ارتباطی خود نشان می‌دهند، از روش مردم‌نگاری استفاده شده است.

این پژوهش در دو فاز طی دو سال تحصیلی انجام شد. در فاز اول (اصلی)، بر اساس نمونهگیری ملاکی، یک مدرسه ابتدایی دولتی در دو شیفت دختران و پسران به عنوان میدان تحقیق انتخاب گردید و محقق یک نیمسال تحصیلی را به عضویت آن در آمد. در فاز دوم (فاز اعتباریابی و تعمیق مفاهیم) نیز، 99 دانش‌آموز، 19 معلم و 13 کلاس از میان شش مدرسه ابتدایی دولتی در شهر شیراز در اجرای این پژوهش مشارکت داده شدند. از مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته و بدون ساختار و مشاهده نیمه‌مشارکتی برای جمع‌آوری داده بهره گرفته شد.
تجزیه و تحلیل داده‌های کیفی، تبیین الگوی ارتباطی معلم-دانش‌آموز را در چهار لایه‌ی مسیرهای تبادل معلم و دانش‌آموز، ویژگی‌های معلم و دانش‌آموز، بازنمایی ذهنی معلم و دانش‌آموز از یکدیگر و عوامل بیرونی ممکن می‌سازد. بهبود این بستر ارتباطی و ‌فرایندهای منجر به آن، ‌می‌تواند دستیابی به پیامدهای تحولی مثبت بسیاری را برای دانش‌آموز و معلم محقق سازد.

کلیدواژه‌ها

استراوس، انسلم و کوربین، جولیت. (1391). اصول روش تحقیق کیفی، فنون و مراحل تولید نظریه زمینهای. ترجمه ابراهیم افشار، تهران: نشر نی.
انگروزینو، مایکل. (1396). درآمدی بر مردم‌نگاری نحوه انجام تحقیقات مشاهده‌ای و مردم‌نگارانه. ترجمه جبار رحمانی و محمد رسولی، تهران: پژوهشگاه هنر و ارتباطات.
ایمان، محمدتقی. (1381). تحقیق قوم‌نگاری در رویکردهای کمی و کیفی، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، 45(183-184)، 62-37.
ایمان، محمدتقی.(1391). روش‌شناسی تحقیقات کیفی. قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه.
صادقی، سهیلا و منوری، نوح. (1395). مقایسه دو روش تحقیق در فرهنگ: مردم‌نگاری و روش‌شناسی مردمی. جامعه، فرهنگ و رسانه، 21(5)، 37-56.
لاری، نرجس، حجازی، الهه، جوکار، بهرام و اژه‌ای، جواد. (1399). تحلیل پدیدارشناسی ادراک دانش‌آموزان از ویژگی‌ها و کنش‌های مؤثر معلم در رابطة معلم-دانش‌آموز. مجله روانشناسی، 24(93)، 3-22.
لاری، نرجس، حجازی، الهه، اژه‌ای، جواد و جوکار، بهرام. (1398). ادراک معلمان از عوامل مؤثر بر ارتباط معلم دانش‌آموز تحلیل پدیدارشناسی. نوآوری‌های آموزشی، 18(70)، 53-80.
فاضلی، نعمت‌الله. (1390). مردم‌نگاری آموزش چند مطالعه مردم نگارانه در زمینه آموزش‌وپرورش امروز ایران. تهران: نشر علم.
محمدی، بیوک. (1372). روش‌شناسی مردمی. علوم اجتماعی، 3(4)، 269-277.
 
 
References
Ainsworth, M. D. S., Blehar, M. C., Waters, E., & Wall, S. (1978). Patterns of attachment: A psychological study of The strange situation. Oxford: LawrenceErlbaum.
Ansari, A., Hofkens, T. L., & Pianta, R. C. (2020). Teacher-student relationships across the first seven years of education and adolescent outcomes. Journal of Applied Developmental Psychology71, 101200.
Bowlby, J, (1969) Attachment and loss. Vol Attachment, London the Hogarth
Bronfenbrenner & Morris, P. A. (1998). The ecology of developmental processes. In R. M. Lerner (Ed.), Handbook of child psychology (1st ed., Vol. 5, pp. 993- 1028). New York, NY: John Wiley.
Chiu, M. M., Chow, B. W. Y., McBride, C., & Mol, S. T. (2016). Students’ sense of belonging at school in 41 countries: Cross-cultural variability. Journal of Cross-Cultural Psychology47(2), 175-196.
Claessens, L., van Tartwijk, J., Pennings, H., van der Want, A., Verloop, N., den Brok, P., & Wubbels, T. (2016). Beginning and experienced secondary school teachers' self-and student schema in positive and problematic teacher–student relationships. Teaching and Teacher Education, 55, 88-99.
Connell, J. P., & Wellborn, J. G. (1991). Competence, autonomy, and relatedness: A motivational analysis of self-system processes. In M. R. Gunnar & L. A. Sroufe (Eds.), The Minnesota symposium on child psychology (Vol. 22, (pp. 43–77). Hillsdale, NJ: Erlbaum.
CorneliusWhite, J. (2007). Learner-centered teacher-student relationships are effective: A meta-analysis. Review of Educational Research, 77, 113-143.
Creswell, J. W., & Miller, D. L. (2000). Determining validity in qualitative inquiry. Theory into Practice, 39(3), 124-130.
Davis, H.A. (2003). Conceptualizing the role and influence of teacher-student relationships are effective: A meta-analysis. Review of Educational Research, 77, 113-143.
Den Brok, P., & Levy, J. (2005). Teacher–student relationships in multicultural classes: Reviewing the past, preparing the future. International Journal of Educational Research, 43(1-2), 72-88.
Dong, Y., Wang, H., Luan, F., Li, Z., & Cheng, L. (2021). How children feel matters: teacher–student relationship as an indirect role between interpersonal trust and social adjustment. Frontiers in Psychology11, 581235.
Eccles & Roeser, R.W. (1999). School and community influences on human development. In Bornstein, Marc H., and Michael E. Lamb(Eds). Developmental psychology: An advanced textbook. 1999 4th edMahwah, NJLawrence Erlbaum. 
Gasser, L., Grütter, J., Buholzer, A., & Wettstein, A. (2018). Emotionally supportive classroom interactions and students' perceptions of their teachers as caring and just. Learning and Instruction54, 82-92.
Goldstein & Lake (2000). “Love, love, and more love for children”: Exploring preservice teachers’ understandings of caring. Teaching and Teacher Education 16(8): 861-872.
Haynes, N. (1998). Creating safe and caring school communities: Comer school development program schools. Journal of Negro Education, 65(3), 308–314.
Herriman, M. E. (2022). The three R's, relationships, relationships, relationships: How can teacher-student relationships be more positive and productive in secondary schools? (Doctoral dissertation, Queensland University of Technology).
Jadoon, A. I., Khan, F., Syeda Tehmina Naz Bukhari, N. T. S., Gilani, S. Z., Ishfaq, U., & Ullah, M. (2022). Effect of Teacher-Student Relationship on Pro-Social Behavior and Academic Achievement of Secondary School Students. Indian Journal of Economics and Business21(1), 331-337.
Jennings, P. A. & M. T. Greenber (2009). The prosocial classroom: Teacher social and emotional competence in relation to student and classroom outcomes. Review of Educational Research 79(1): 491-525.
Lerner, R.M. (1998). Theories of human development: Contemporary perspectives. InW. Damon (Series Ed. & R. M. Lerner (Eds.), Handbook of child psychology: Vol. 1 (5th Ed.): Theoretical models of human development (pp. 1–24). New York: JohnWiley & Sons.
Li, X., Bergin, C., & Olsen, A. A. (2022). Positive teacher-student relationships may lead to better teaching. Learning and Instruction, 101581.
Magnusson, D., & Stattin, H. (1998). Person-context interaction theories: John Wiley & Sons Inc.
Martin & Collie, R. J. (2019). Teacher–student relationships and students’ engagement in high school: Does the number of negative and positive relationships with teachers matter?. Journal of Educational Psychology111(5), 861.
Noddings, N. (1984). Caring: A feminine approach to ethics and moral education. Berkeley: University Of California Press
Nurmi, J. E. (2012). Students’ characteristics and teacher–child relationships in instruction: A meta-analysis. Educational Research Review7(3), 177-197.
Pelletier & Sharp (2009). Administrative pressures and teachers' interpersonal behaviour in the classroom. Theory and Research in Education 7(2): 174-183.
Pelletier, L. G. & E. C. Sharp (2009). Administrative pressures and teachers' interpersonal behaviour in the classroom. Theory and Research in Education 7(2): 174-183.
Pianta, R. C, Hamre, Bridget K, & Allen, J. P. (2012). Teacher-student relationships and engagement: Conceptualizing, measuring, and improving the capacity of classroom interactions. Handbook of research on student engagement (pp. 365-386): Springer.
Pianta, R. C. (1999). Enhancing relationships between children and teachers. Washington, DC: American Psychological Association.
Pianta, R. C., Hamre, B., & Stuhlman, M. (2003). Relationships between teachers and children. In W. M. Reynolds & G. E. Miller (Eds.), Handbook of psychology: Educational psychology (pp. 199-234). Hoboken, NJ: John Wiley & Sons, Inc.
Pieratt, J. R. (2011). Teacher-student relationships in project based learning: A case study of high tech middle north county. (Doctoral Dissertation, Claremont Graduate University).
Raufelder, D., Bukowski, W., & Mohr, S. (2013). Thick description of the teacher-student relationship in the educational context of school: Results of an ethnographic field study. Journal of Education and Training Studies, 1(2).
Reeve, J. & M. Halusic (2009). How K-12 teachers can put self-determination theory principles into practice. Theory and Research in Education 7(2): 145-154.
Rogoff, B. (1990). Apprenticeship in thinking: Cognitive development in social context. New York: Oxford University Press.
Ryan, R. M. (1995). Psychological needs and the facilitation of integrative processes. Journal of Personality, 63(3), 397–427.
Ryan & Deci, E. L. (2019). Brick by brick: The origins, development, and future of self-determination theory. In Advances in motivation science (Vol. 6, pp. 111-156). Elsevier.
Sameroff, A. J. (1995). General system theory and developmental psychopathology. In D. Cicchetti & D. J. Cohen (Eds.), Developmental Psychopathology: Vol. 1. Risk, disorder, and adaptation (pp. 659–695). New York: Wiley.
Sameroff & McKenzie, M. J. (2003). Research strategies for capturing transactional models of development: The limits of the possible. Development and Psychopathology, 15, 613-640
Skinner, E. A. & Belmont, M. J. (1993). Motivation in the classroom: Reciprocal effects of teacher behavior and student engagement across the school year. Journal of Educational Psychology, 85, 571-581
Sprague, J. (2002). Communication education: The spiral continues. Communication Education, 51, 337-354.
Stroet, K., Opdenakker, M., & Minnaert, A.. (2015). Need supportive teaching in practice: A narrative analysis in schools with contrasting educational approaches. Social Psychology of Education, 18(3), 585-613.
Tosolt, B. (2009). Middle school students' perceptions of caring teacher behaviors: Differences by minority status. The Journal of Negro Education 78(4): 405.
Wubbels, T., Brekelmans, M., den Brok, P., Wijsman, L., Mainhard, T., & van Tartwijk, J. (2014). Teacher-student relationships and classroom management. In E. T. Emmer, E. Sabornie, C. Evertson, & C. Weinstein (Eds.). Handbook of classroom management: Research, practice, and contemporary issues (2nd ed., pp. 363–386). New York, NY: Routledge.
Zhang, X., & Sun, J. (2011). The reciprocal relations between teachers’ perceptions of children’s behavior problems and teacher-child relationships in the first preschool year. The Journal of Genetic Psychology, 172, 176-19